“Να είσαι ο εαυτός σου”: η πιο παρεξηγημένη φράση
Η φράση “να είσαι ο εαυτός σου” είναι ίσως η πιο παρεξηγημένη φράση στο χώρο της συμβουλευτικής και της ψυχολογίας.
Η λέξη “εαυτός” μπορεί να αναφέρεται σε πολλά και διαφορετικά πράγματα χωρίς να ορίζεται επακριβώς, έχοντας ως κεντρικό νόημα την προτροπή “κάνε ό,τι σου αρέσει, όπως σου αρέσει, χωρίς να σε νοιάζει τι σκέφτονται οι άλλοι”.
Στην πραγματικότητα, όταν οι περισσότεροι ακούν αυτή τη φράση, χωρίς να το καταλαβαίνουν, την ερμηνεύουν ως εξής: “Μη φοβάσαι να ζεις και να ξαναζείς το παρελθόν σου και να το προβάλλεις στο παρόν“. Ως εαυτό εννοούν όλα τα αυτοματοποιημένα μοτίβα σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών που έχουν διδαχθεί και υιοθετήσει εντελώς ασυνείδητα κατά το παρελθόν.
Γιατί, τι άλλο μπορεί να εκφραστεί αυθόρμητα, όταν κάποιος δεν έχει μάθει να ξεχωρίζει το ασυνείδητο μέσα του από τη συνειδητή επίγνωση αυτών των μοτίβων;
Αναγκαστικά, κάποιος που πείθεται ότι πρέπει “να είναι ο εαυτός του”, αν παρακάμψει το στάδιο της συνειδητής αυτοπαρατήρησης, θα πέσει στην παγίδα τού να επαναλάβει τα παρελθοντικά μοτίβα, έχοντας μάλιστα την ψευδή εντύπωση ότι αυτή τη φορά εκφράζουν απόλυτα τη μοναδικότητά του.
Συνήθως τη φράση “να είσαι ο εαυτός σου” τη λέμε σε κάποιον που βλέπουμε να ταλαιπωρείται από μια ιδεατή εικόνα που έχει δημιουργήσει για τον εαυτό του. Τον προτρέπουμε δηλαδή να αφαιρέσει τα πρέπει, τους κανόνες και τις απαγορεύσεις, που ο ίδιος έχει επιβάλλει αυθαίρετα στον εαυτό του (κάτω από συνθήκες ασυνειδησίας, κατά την παιδική του ηλικία), και να επιλέξει έναν τρόπο έκφρασης που θα είναι πιο αυθόρμητος και λιγότερο εξαρτητικός.
Η προτροπή όμως είναι άχρηστη, αν δεν τον συμβουλέψουμε να μάθει να παρατηρεί τις σκέψεις του (δηλαδή τα πρέπει, τους κανόνες και τις απαγορεύσεις), που δημιουργεί ο προγραμματισμένος -από το παρελθόν- νους του.
Φανταστείτε, για παράδειγμα, να προτρέπετε έναν έφηβο “να είναι ο εαυτός του”, δηλαδή να εκφράζεται “όπως του ‘ρχεται”, χωρίς να τον νοιάζει τι θα σκεφτούν ή τι θα πουν οι άλλοι και χωρίς να καταπιέζει αυτά που νιώθει ότι θέλει να εκφράσει.
Εκτός από το ότι είναι αδύνατο να το κάνει, επειδή καραδοκεί ο φόβος της απόρριψης και το ένστικτο του ανήκειν, με την πρώτη ευκαιρία που θα έχει για να εκφραστεί ελεύθερα, κατά πάσα πιθανότητα θα επαναλάβει, χωρίς να το συνειδητοποιήσει, λόγια ή συμπεριφορές που έχει υιοθετήσει από κάποιον άλλον (από τους γονείς του, από κάποιον φίλο του που θαυμάζει, από κάποιον χαρακτήρα μιας ταινίας, κ.ο.κ).
Το να είσαι ο εαυτός σου δεν σημαίνει να εκφράζεις ό,τι σου ‘ρχεται, όπως σου ‘ρχεται, γιατί, όπως είπαμε, κατά πάσα πιθανότητα θα εκφράσεις κάτι από το παρελθόν σου χωρίς καν να το καταλάβεις.
Οι πεποιθήσεις, όπως αναπτύχθηκαν σύμφωνα με την ανατροφή, την παιδεία και τα κοινωνικά πρότυπα, θα είναι αυτές που θα διαμορφώσουν την υποτιθέμενη έκφραση του γνήσιου εαυτού. Το να διαμορφώνεις την ταυτότητά σου μέσα από σκέψεις, λόγια και συμπεριφορές που έχεις επενδύσει με τον μανδύα του μοναδικού, μαζί με μια δόση περηφάνιας, επαναστατικότητας και “δικαιωμάτων”, δεν σε κάνει να είσαι ο εαυτός σου.
Ο εαυτός σου είσαι, όχι όταν επαναλαμβάνεις το παρελθόν σου, αλλά όταν ζεις συνειδητά το παρόν, έχοντας επίγνωση, μεταξύ άλλων, και των παρελθοντικών μοτίβων που αναπόφευκτα δρουν μέσα σου.
Τότε δίνεις τη δυνατότητα στον γνήσιο χαρακτήρα σου να εκφραστεί ελεύθερα, χωρίς τους φόβους και χωρίς τις πεποιθήσεις ανεπάρκειας να σε ωθούν να υπηρετήσεις κάποια ιδεατή εικόνα. Τότε αφήνεις τη ζωή να εκφραστεί ελεύθερα μέσα από τη μορφή σου.
