Φασκόμηλο: Φαρμακευτικές ιδιότητες και χρήσεις ανά τον κόσμο
«Cur moriatur homo cui Salvia crescit in horto?».
«Πώς γίνεται να πεθάνει κάποιος όταν έχει στον κήπο του φασκόμηλο;». Φασκόμηλο: Φαρμακευτικές ιδιότητες και χρήσεις ανά τον κόσμο
Η ιστορική αυτή ρήση είναι μονάχα ένα δείγμα για το πόσο σπουδαία θεωρούταν σε πολλούς λαούς η χρήση του.
Το φασκόμηλο χρησιμοποιείται για τις θεραπευτικές ιδιότητες του εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια. Την αρχαιότερη γνωστή αναφορά στη χρήση του, αποτελεί η απεικόνιση του σε τοιχογραφία στη Κνωσό (1.400 π.κ.χ.).
Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το φασκόμηλο για την περιποίηση πληγών (φρέσκα φύλλα σε μορφή “κομπρέσας”), την αντιμετώπιση δαγκωμάτων φιδιών, την αύξηση της γυναικείας γονιμότητας και σε πολλές ακόμη περιπτώσεις.
Οι Ρωμαίοι – οι οποίοι μάλιστα συγκέντρωναν το φασκόμηλο με “τελετουργικό τρόπο – το χρησιμοποιούσαν ως διουρητικό, ως τοπικό “αναισθητικό”, αλλά και ως “οδοντόπαστα” καθώς θεωρούσαν πως βελτιώνει τη μνήμη και ενισχύει τη λειτουργία του εγκεφάλου. Η ονομασία Salvia προέρχεται άλλωστε από το λατινικό salvere που σημαίνει “που σώζει”.
Την εποχή του Μεσαίωνα το αποκάλεσαν salvatrix (Φασκόμηλο ο σωτήρας) και αποτέλεσε ένα από τα 5 συστατικά του “Four Thieves Vinegar”, του φαρμάκου που “έδιωχνε” την πανώλη.
Το φασκόμηλο και οι θεραπευτικές του ιδιότητες αναφέρθηκαν από το Διοσκουρίδη, τον Πλίνιο και το Γαληνό. Το παλιό Αγγλικό ρητό: “Όποιος δεν θέλει να πεθάνει, να τρώει Φασκόμηλο το Μάη” δείχνει την ιστορική σημασία του βοτάνου.
Η φασκομηλιά είναι φυτό δικότυλο της οικογένειας Labiatae (Χειλανθών) (τάξης Lamiales). Στο γένος Salvia sp υπάγονται περίπου 900 είδη κατεσπαρμένα στις εύκρατες και θερμές περιοχές της γης, είναι πολυετείς ή μονοετείς πόες φρυγανώδεις ή θαμνώδεις κατά το πλείστον αρωματικές. Στην Ελλάδα έχουν εντοπισθεί 23 είδη Σάλβια.
Δράση και Φαρμακολογία.
Η χαρακτηριστική ουσία που περιέχεται στο αιθέριο έλαιο που παράγουν τα φυτά του S.officinalis είναι η α και η β θουγιόνη. Άλλοι δευτερογενείς μεταβολίτες που παράγονται στο είδος αυτό είναι το β-πινένιο, διτερπένια, τριτερπένια, φλαβονοειδή, συστατικά φαινολικών οξέων και φαινολικοί γλυκοζίτες (Miura et al., 2000).
Στην περίπτωση του S. fruticosa τα κυριότερα χαρακτηριστικά του αιθέριου ελαίου είναι (Skoula et al., 2000) η 1,8 κινεόλη, το β-μυρκένιο, το α και β-πινένιο, η α και β-θουγιόνη και η καμφορά. Όλα αυτά αποτελούν το 90% του αιθέριου ελαίου.
Η χημική ταυτότητα των δύο αυτών ειδών, δηλαδή, η συνολικά παραγόμενη ποσότητα του αιθέριου ελαίου και η ποιοτική του και ποσοτική του σύσταση εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Αυτοί είναι: i) το τμήμα του φυτού, ii) η εποχή και iii) η γεωγραφική περιοχή που αναπτύσσεται το φυτό και οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτή. Η επίδραση των παραγόντων αυτών έχει μελετηθεί τόσο στο S. officinalis, όσο και στο S. fruticosa.
Φασκόμηλο: Φαρμακευτικές ιδιότητες και χρήσεις ανά τον κόσμο
Βιοχημική ανάλυση φυτών του S. officinalis αποκάλυψε
τρεις χημειότυπους με βάση το λόγο α και β-θουγιόνης (α/β 10:1, 1.5:1, και 1:10 αντίστοιχα). Επίσης τα φυτά μπορούν να κατανεμηθούν σε τρεις κατηγορίες με βάση το συνολικό ποσό θουγιόνης που περιέχεται στο αιθέριο έλαιο σε: πλούσια ( 39-44%, μεσαία (22-28%) και φτωχά (9%).
Σε πειράματα, τα άνθη των φυτών είχαν υψηλότερα επίπεδα περιεκτικότητας σε έλαιο (1.6 έναντι 1.1%) και σε β-πινένιο (27 έναντι 10%) σε σχέση με τα φύλλα, ενώ τα επίπεδα θουγίονης ήταν χαμηλότερα (16 έναντι 31%). Όσο αφορά την επίδραση της εποχής, τα συνολικά επίπεδα θουγιόνης ήταν χαμηλότερα στο άνθος την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού και αρκετά υψηλά την περίοδο του φθινοπώρου και του χειμώνα. Αντίστοιχη βιοχημική ανάλυση σε φυτά του είδους S. fruticosa έδειξε ανάλογα αποτελέσματα.
Μία μελέτη (Skoula et al., 2000) σε τρεις διαφορετικούς πληθυσμούς του S. fruticosa στην Κρήτη, που παρουσίαζαν σημαντικές διαφορές στην ποιοτική και ποσοτική σύσταση του παραγόμενου ελαίου, έδειξε, με βάση RAPD ανάλυση, ότι εκτός από τους παραπάνω παράγοντες σημαντικό ρόλο στη χημική ταυτότητα των διαφόρων πληθυσμών παίζει και το γενετικό υπόβαθρο.
Συστατικά.
Πτητικό Έλαιο (1,5 – 3,5 %): Κύρια συστατικά thujone, (alfa thujone και beta thujone), 1.8 cineole, camphor, borneol, isobutyl acetate, camphéne, linalool, alpha και beta-pinene, viridiflorol, alfa και beta caryophyllene (humulene).
Caffeic acid και παράγωγα: rosmarinic acid, chlorogenic acid.
Διτερπένια: κύρια συστατικά carnodolic acid (picrosalvin 0.2 –0.4 %), rosmanol, safficinolide.
Φλαβονοειδή: apigenin και luteolin 7 glicosides, πολυάριθμα methoxylated aglycones, συµπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων genkwanin, genkwanin 6-methylether.
Τριτερπένια: Κύριο συστατικό ursalic acid.
Το εκχύλισμα περιέχει ιχνοστοιχεία όπως: Pb, Mg, Mn, Zn, Au, Ag, rosemarinic acid, labiatenic acid, oleanolic acid, ursolic acid, flavonoids, saponins και πικρά στοιχεία.
Δράση.
Το φασκόμηλο έχει αντιβακτηριακή, μυκητοστατική, ιοστατική, στυπτική δράση, βλεννολυτική και επίσης εµποδίζει την µεγάλη εφίδρωση. Σε πειράµατα σε ζώα έχει και χολαγωγό δράση. Δρα στο Κ.Ν.Σ. και είναι σπασµολυτικός παράγων. Αντιδιαβητική δράση που έχει αναφερθεί σε µελέτες δεν έχει ακόµα επιβεβαιωθεί.
Το αιθέριο έλαιο έχει: βακτηριοκτόνες, µυκητοστατικές και ιοστατικές ιδιότητες.
Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία, το Φασκομηλο χρησιμοποιείται ως
γενικότερο τονωτικό του οργανισμού αλλά και για μία σειρά΄παθήσεων. Σύμφωνα με τους βοτανοθεραπευτές, το φασκομηλο μπορεί να λειτουργήσει ως “δυναμωτικό”, λόγω κυρίως του αιθέριου ελαίου που περιέχει, αλλά και ως “τονωτικό”, λόγω κυρίως των τανίνων που περιέχει. Θεωρείται πως βοηθάει σε περιπτώσεις ατονίας του στομάχου και των εντέρων (διεγείρει τη πέψη).
Ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί για τη τόνωση του νευρικού συστήματος και θεωρείται πως μπορεί να έχει θετική επίδραση σε περιπτώσεις νευρικών διαταραχών καθώς και στην μελαγχολία ή την κατάθλιψη. Γενικότερα το φασκόμηλο θεωρείται πως “τονώνει” ολόκληρο τον οργανισμό.
To φασκόμηλο θεωρείται ιδιαίτερα χρήσιμο στην αντιμετώπιση της έντονης εφίδρωσης, τόσο της έντονης νυχτερινής εφίδρωσης, όσο και εκείνης που εντοπίζεται στα χέρια και την περιοχή της μασχάλης. Για το λόγο αυτό θεωρείται ιδιαίτερα χρήσιμο για την αντιμετώπιση των εξάψεων της εμμηνόπαυσης.
Πολλοί βοτανοθεραπευτές προτείνουν το Φασκόμηλο για τη ρύθμιση της περιόδου καθώς θεωρείται πως έχει οιστρογονικές ιδιότητες και θετική επίδραση στη ρύθμιση τόσο της αμμηνόρροιας όσο και της δυσμηνόρροιας. Ως αφέψημα θεωρείται πολύ αποτελεσματικό για την αντιμετώπιση των κρυολογημάτων, καθώς τα φαινολικά οξέα που περιέχει θεωρούνται αντιβακτηριακά και η θουξόνη ισχυρά αντισηπτική.
Το Φασκομηλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως στοματική πλύση κατά της ουλίτιδας και ως γαργάρα για την αντιμετώπιση του πονόλαιμου, της λαρυγγίτιδας, της φαρυγγίτιδας και της αμυγδαλίτιδας.
Ιδιότητες και ενδείξεις.
Αναλγητικές: Κυνάγχη, ρευµατισµοί, πονόδοντος.
Αντιβακτηριακές:
– Diplococcus pneumoniae (+)
– Escherichia coli (++)
– Beta hemolytic streptococci (+)
– Klebsiella (++)
– Proteus (+)
– Salmonella pullorum (+)
– Staphylococcus albus (+)
– Staphylococcus aureus (+)
– Streptococcus feacalis (++)
Αντικαταρροϊκές ιδιότητες: άσθμα, βρογχίτις, βήχας.
Αντιµυκητικές ιδιότητες: Candida albicaus
Αντιλοιµώδεις ιδιότητες: γρίπη, ουλίτιδα, δείγµατα εντόµων, διαλείπων πυρετός, λευκόρροια, κυνάγχη.
Αντισπασµωδικές ιδιότητες: δυσµηνόρροια.
Αντιιδρωτικές ιδιότητες: υπερίδρωση χεριών και σώµατος, νυχτερινή εφίδρωση.
Αντιυϊκές ιδιότητες: influenza, ιογενή εντερίτιδα, ιογενή µηνιγγίτιδα, ιογενή νευρίτιδα, έρπητα γεννητικών οργάνων, Herpes zoster(+).
Επουλωτικές ιδιότητες.
Επιβοηθητικό του κυκλοφορικού συστήματος.
Ενδείκνυται σε δυσπεψίες, απώλεια ορέξεως, αργή πέψη.
Διουρητικό: oλιγουρία.
Χολαγωγό.
Εµµηναγωγό: σε αµηννόροια, σε διαταραχές περιόδου.
Αποχρεµπτικό: βρογχίτιδα, βήχας
Ορμονική δράση: είναι το ισχυρότερο προ-οιστρογονικό φάρµακο χρήσιµο ως εκ τούτου στα συµπτώµατα της εµµηνόπαυσης, ιδιαίτερα στις εφιδρώσεις.
Επιβοηθητικό της σύλληψης, επιβοηθητικό στον τοκετό, στην στειρότητα, κλιµακτήρα.
Εντοµοκτόνα δράση.
Παρασιτοκτόνoς δράση.
Λιπολυτική δράση (κυτταρίτιδα).
Βλεννολυτική δράση (βήχας, ιγμορίτιδα).
Νευροτονωτικό: αλωπεκία, γενική αδυναµία, νευρική αδυναµία, τρόµος, ίλιγγος (vertigo).
Τρόποι χορήγησης
Σαν τσάι, βάμμα και αποστάγµατα για γαργάρες, πλύσεις, τοπική χρήση και για εσωτερική χρήση.
Ειδικές συνταγές:
Ενισχυµένο κρασί για νευρική εξάντληση παρασκευάζεται χρησιµοποιώντας 100 gr φύλλων σε 1 lt κρασιού αφήνοντάς τα για 8 ηµέρες.
Για τον διαβήτη: Κρασί, βράζοντας 100 gr φύλλων µε 1 lt κρασί για 2 λεπτά.
Για βρογχική καταρροή: Αποχρεπτικό, αναµιγνύοντας 50 gr κονιορτοποιηµένου φυτού σε 80 gr µελιού.
Σε πληγές: σαν καθαριστικό και επουλωτικό 100 gr φύλλων µε 0,5 lt άσπρου κρασιού βράζεται για 1 λεπτό.
Σαν ρυθµιστικό του ιδρώτα: 20 gr αποξηραµένων φύλλων, ζεσταίνονται σε 1 lt νερού, µένουν για 15 λεπτά, στραγγίζονται και γλυκαίνονται µε µέλι.
Σε καρδιακή ανεπάρκεια: σαν τονωτικό 1lt βραστού νερού 50 gr φυτού, στραγγίζονται µετά 15 λεπτά. Γλυκαντικό : µέλι.
Ημερήσια Δόση
4 –6 gm φυτού.
0,1 –0,3 gm αιθερίου ελαίου
2,5 ~ 7,5 gm Τ.Μ.
1,5 – 3 gm υγρού εκχυλίσµατος.
Για το άσθµα χρησιµοποιείται σε µορφή ιατρικών σιγαρέττων.
Για νευρική εξάντληση, χρησιµοποιείται το ενισχυµένο κρασί.
Η δόση για τον διαβήτη: 1 ποτήρι του κρασιού µετά τα γεύµατα.
Για βρογχική καταρροή: 1 κουταλάκι παρασκευάσµατος πρωί και πρό της κατάκλισης.
Εξωτερική χρήση για γαργάρες και πλύσεις: 2,5 gr του φυτού, ή 2-3 σταγόνες αιθέριο έλαιο σε 100 ml νερού σαν infusion ή 5 gm Τ.Μ. σε 1 ποτήρι νερό.
Αδιάλυτο αλκοολούχο extract εφαρµόζεται επανειληµµένα σε φλεγµαίνοντες βλεννογόνους
Η δόση σαν ρυθµιστικό του ιδρώτα: 200 ml Χ 3 φορές ηµερησίως.
Για καρδιακή ανεπάρκεια: 1 ποτήρι 4 φορές την ηµέρα.
Για νευρική εξάντληση και υπερβολική εφίδρωση 0,25 gr κονιορτοποιηµένου φυτού σε caps.
Για πονοκεφάλους: Τσάι µετά από κάθε γεύµα.
Τα φύλλα µπορούν να µασώνται ευκαιριακά για κακοσµία του στόµατος.
Λίγα λόγια για την χρήση του φασκόµηλου στην Κινεζική Ιατρική.
Γνωρίζοντας οι Κινέζοι την εµµηναγωγό δράση, αντιγοναδοτροπική, συµπαθητικοµιµητική, παρασυµπαθητικοµιµητική, αντισπασµωδική, αντιβακτηριακή, υπογλυκαιµική, ψηχοαναληπτική, τονωτική του νευρικού συστήµατος και ερεθιστική του φλοιού των επινεφριδίων το χρησιµοποιούν:
Σε περιπτώσεις χαµηλού ανοσοποιητικού
1. αυτοάνοσα νοσήµατα, γαστρίτιδες, σπληνοµεγαλία, στειρότητα.
2. Άσθµα, βρογχίτιδες, εντερικούς σπασµούς και φλεγµονές.
3. λοιµώξεις ουροποιητικού, ολιγουρία, ενούρηση, υπόταση,
φλοιοεπινεφριδιακή ανεπάρκεια.
4. υπόταση, καρδιακή αδυναµία
5. λιπώδες ήπαρ, ηπατοµεγαλία.
Το φασκόμηλο με τη μορφή αφεψήματος ελαττώνει τα αέρια του εντέρου, είναι διουρητικό και εμμηναγωγό. Ακόμη είναι αιμοστατικό, και τοπικό αναισθητικό του δέρματος. Επίσης έχει αντιβιοτική, αντιμυκητική, αντισπασμωδική και υπογλυκαιμική δράση.
Στην μαγειρική χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό διαφόρων ζωμών, φαγητών και του ξιδιού ενώ θεωρείται και μελισσοτροφικό φυτό παρέχοντας μέλι εκλεκτής ποιότητας. Η γεύση του είναι αρκετά πιπεράτη και ταιριάζει πολύ με λιπαρά κρεατικά και τυριά.
Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, η χρήση του έχει θετική επίδραση στη θεραπεία του Αλτσχάιμερ και στην υπερλιπιδαιμία. Επίσης, τονώνει το νευρικό σύστημα, αυξάνει τη μνήμη και ενεργοποιεί την κυκλοφορία του αίματος. Εάν κάνουμε πλύσεις με αφέψημα στα μέρη του σώματος που πάσχουν από κράμπες, θα ανακουφιστούν. Αντιμετωπίζονται τα τσιμπήματα από κουνούπια και σφήκες, τρίβοντας με τα φρέσκα φύλλα του φασκόμηλου το ερεθισμένο σημείο.
Άτομα που πάσχουν από δυσπεψίες, δυσεντερίες και έλκος στομάχου, μπορούν να αφήσουν να μουσκέψουν φύλλα φασκόμηλου μέσα σε κόκκινο κρασί (80 γρ. φασκόμηλο σε 1 λίτρο κρασί) για μία βδομάδα και να πίνουν μία έως τρεις κουταλιές της σούπας από αυτό το μίγμα, μετά από κάθε γεύμα. Το φασκόμηλο χρησιμοποιείται και στην αρωματοποιία.
Χρήση ανά τον κόσμο
Στην Κορέα, εκχύλισμα της ρίζας του φασκόμηλου χρησιμοποιείται πολύ συχνά για τη θεραπεία διαφόρων αλλεργιών, αναστέλλοντας την έκκριση ισταμίνης (histamine- ουσία που προκαλεί παραγωγή βλέννας, οίδημα των ιστών και κνησμό κατά τη διάρκεια αλλεργικών αντιδράσεων). Επιπλέον, χρησιμοποιείται λόγω της διουρητικής, αιμοστατικής και ανθελμινθικής (κατά της ελμινθίασης- είδος εντερικού παρασίτου) δράσης που παρουσιάζει.
Στην Ινδοκίνα, τα φύλλα και τα άνθη του φασκόμηλου χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της δυσεντερίας, των κολικών και της χολέρας.
Στην Κίνα, εκτός των παραπάνω περιπτώσεων, χρησιμοποιείται για τη θεραπεία φλεγμονών των μαστικών αδένων, ανωμαλιών της έμμηνου ρύσης και γενικής αδιαθεσίας.
Στην Αφρική, καταναλώνεται ως αφέψημα σε περιπτώσεις βήχα και κρυολογήματος.
Στην Ιορδανία, τα φύλλα του φασκόμηλου βρίσκουν εφαρμογή σε μετεωρισμό, πονοκεφάλους, πονόδοντους και κοιλιακά άλγη.
Επίσης, εκτός των παραπάνω ενδείξεων έχει αντιβακτηριακές και αντιμυκητικές ιδιότητες, καθώς περιέχει σαλβίνη (salvin). Η σαλβίνη έχει αντιμικροβιακή δράση έναντι του Staphylococcus aureus, ένα βακτήριο που είναι υπεύθυνο για τις λοιμώξεις του δέρματος και της ανώτερης αναπνευστικής οδού.
Η ορμονική του δράση έχει γίνει γνωστή αφού είναι χρήσιμο κατά των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, ιδιαίτερα στις εφιδρώσεις. Τέλος, το αφέψημα φασκομηλιάς θεωρείται επιβοηθητικό στις συλλήψεις και στην στειρότητα.
Υπέρβαση δοσολογίας.
Πάντως η χρήση του πρέπει να γίνεται με σύνεση γιατί υπάρχουν περιπτώσεις δηλητηρίασης από υπερβολική χρήση που οφείλεται κυρίως στην ουσία θουγιόνη που υπάρχει στο φυτό.
Αίσθηση ζέστης, ταχυκαρδία, αίσθηση ζάλης, vertigo, επιληπτικοί σπασµοί, υπέρταση, θα µπορούσαν να ακολουθήσουν σε υπερβολική λήψη αιθανολικών εκχυλισµάτων του φυτού ή του αιθερίου ελαίου ή επίσης στην λήψη πάνω από 15 gr φύλλων του φυτού.
Αντενδείξεις
Λόγω αυξημένων επιπέδων κετονών, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε μητέρες κατά τη διάρκεια του θηλασμού και σε μικρά παιδιά. Σκόπιμο θα ήταν να μην υπάρχει στη διατροφή εγκύων, διότι μπορεί να έχει νευροτοξικό και εκτρωτικό αποτέλεσμα.
Το αιθέριο έλαιο είναι αρκετά τοξικό και θα πρέπει να καταναλώνεται σε πολύ μικρές ποσότητες (0,1- 0,3 gr/ημέρα). Έως 6gr είναι η συνιστώμενη ημερήσια δόση. Σε περίπτωση υπέρβασης της δοσολογίας συμπτώματα που μπορεί να παρατηρηθούν είναι ταχυκαρδία, αίσθημα ζέστης, ζάλης και επιληπτικοί σπασμοί.
Το αιθέριο έλαιο είναι αρκετά τοξικό και θα έπρεπε να χρησιµοποιείται σε πολύ µικρές ποσότητες.Στην διάλυση 8% δεν προκαλεί ούτε ευαισθητοποιήσεις, ούτε ερεθισµούς, όταν δοκιµάσθηκε σε ανθρώπους.
Κανόνες αποθήκευσης.
Τα φύλλα πρέπει να φυλάσσονται προστατευµένα από το φως και την υγρασία. Η αποθήκευση των κοµµένων φύλλων δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 18 µήνες.
Το υγρό εκχύλισµα µπορεί να διατηρηθεί µέχρι 2 χρόνια.
