Σχιζοφρένεια: Τι είναι, Συμπτώματα, Αιτίες, Θεραπεία
Πολύ συχνά ακούμε για τη σχιζοφρένεια, όμως, ξέρουμε τι είναι στην πραγματικότητα; Ποια συμπτώματα πρέπει να έχει κάποιο άτομο προκειμένου να του δοθεί αυτή η διάγνωση; Επιπλέον, τι μπορεί να είναι αυτό που προκαλεί αιτιωδώς τη σχιζοφρένεια ή έχει φανεί να σχετίζεται με την εκδήλωσή της; Κι ένα σημαντικό ερώτημα: θεραπεύεται και, εάν ναι, πώς; Σε αυτά τα ερωτήματα τοποθετείται η θεματολογία του άρθρου μας.
Το παρόν θέμα προσεγγίζεται δημοσιογραφικά κι όχι ιατρικά.
Αυτή είναι μια επισήμανση που θέλουμε να κάνουμε εξ αρχής προκειμένου να μην υπάρχει καμία παρανόηση. Η σχιζοφρένεια, όπως και κάθε άλλη ψυχική διαταραχή, πόσο μάλλον οι υπόλοιπες ψυχωτικές, αποτελεί μια σοβαρή κατάσταση. Η σωστή διάγνωσή της καθίσταται εφικτή μόνο από ειδικούς ψυχικής υγείας: ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές, ψυχιάτρους.
Από πλευράς μας, επιχειρούμε μόνο μια σύντομη, βασική πληροφόρησή σας σε σχέση με το τι είναι η σχιζοφρένεια και ποια συμπτώματα περιλαμβάνει. Αγγίζουμε επιφανειακά μόνο τις αιτίες που φαίνεται να την προκαλούν ή να σχετίζονται με αυτή. Στο ίδιο επίπεδο κινούμαστε και σε ό,τι αφορά στη θεραπεία της διαταραχής. Σκοπός της συνολικής, δημοσιογραφικού τύπου, προσέγγισής μας είναι η δική σας ενημέρωση για αυτή τη διαταραχή.
Τι είναι η σχιζοφρένεια και πότε εμφανίζεται;
Όταν πρωτοεμφανίστηκε ιστορικά, πριν το 1900, η σχιζοφρένεια είχε χαρακτηριστεί ως «πρώιμη άνοια». Ο όρος «σχιζοφρένεια» που διατηρείται έως σήμερα εισήχθη το 1911 από έναν πολύ γνωστό Ελβετό ψυχίατρο. Η λέξη είναι σύνθετη και προέρχεται από το ρήμα «σχίζω» και το ουσιαστικό «φρένες». Υποδεικνύει έτσι ότι πρόκειται για ένα πρόβλημα που έχει να κάνει με το «σχίσιμο του μυαλού».
Ως σχιζοφρένεια, λοιπόν, ορίζεται μια ψυχωτική διαταραχή άγνωστης αιτιολογίας που περιλαμβάνει διαταραχές στα εξής επίπεδα: στη συμπεριφορά, στη διάθεση και στη σκέψη του ατόμου. Συνήθως είναι χρόνια και ξεκινάει στην εφηβεία ή στην αρχή της ενήλικης ζωής. Ωστόσο, μπορεί να εμφανιστεί και σε άλλες ηλικίες.
Ποια συμπτώματα εμφανίζει ένας άνθρωπος που έχει σχιζοφρένεια;
Για τη διάγνωση όλων των ψυχικών διαταραχών, υπάρχουν Αναλυτικές Οδηγίες από συγκεκριμένες εταιρείες και επιτροπές. Τα συμπτώματα που πρέπει να πληροί ένα άτομο προκειμένου να του δοθεί η διάγνωση της σχιζοφρένειας, λοιπόν, αλλάζουν ελαφρώς ανά τα χρόνια ή ανά τις δεκαετίες. Και ενδεχομένως να διαφέρουν ελαφρώς από τον έναν Οδηγό στον άλλο. Εμείς δε θα μπούμε σε τόσες λεπτομέρειες, γιατί θα αρκεστούμε στο να ονοματίσουμε μερικά από τα βασικά και συνηθέστερα εμφανιζόμενα συμπτώματα. Αυτά μπορεί να είναι ΜΕΡΙΚΑ από τα εξής:
Παραληρητικές ιδέες, π.χ. το άτομο να πιστεύει ότι κάποιος τον καταδιώκει ή ότι άλλες δυνάμεις του εμφυτεύουν σκέψεις στο μυαλό του ή ότι ο κόσμος φτάνει στο τέλος του ή ότι ο ερωτικός σύντροφός του τον απατάει. Πρόκειται πράγματα που πιστεύει ψευδώς και λανθασμένα, γιατί δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
Ψευδαισθήσεις, π.χ. το άτομο να ακούει φωνές, να βλέπει ανθρώπους ή λάμψεις φωτός κ.ά. Και αυτά δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα.
Αποδιοργανωμένο λόγο, που συνήθως έχει να κάνει με το ότι λέει ασυναρτησίες και δεν μπορεί να εκφράσει ολοκληρωμένες προτάσεις με νόημα.
Αποδιοργανωμένη συμπεριφορά
Επίπεδο συναίσθημα
Δυσλειτουργία στη ζωή του, σε ό,τι αφορά το κοινωνικό ή και επαγγελματικό κομμάτι
Σημαντικό: ΔΕΝ παίρνει ουσίες, όπως ναρκωτικά. Δεν μπορεί να προκύψει διάγνωση σχιζοφρένειας αν βρεθεί ότι το άτομο παίρνει ουσίες, γιατί συμπτώματα όπως είναι οι ψευδαισθήσεις μπορούν να προκληθούν από αυτές.
Ποιες είναι οι αιτίες της σχιζοφρένειας;
Όπως είδαμε στον ορισμό της, η σχιζοφρένεια είναι μια διαταραχή με άγνωστη αιτιολογία. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία και πληροφορίες για το πότε και σε ποιους εκδηλώνεται. Αντιθέτως, η επιστημονική έρευνα ανακαλύπτει διαρκώς όλο και περισσότερα ευρήματα. Το ότι η σχιζοφρένεια παραμένει μια διαταραχή άγνωστης αιτιολογίας σημαίνει ότι δεν υπάρχει ένας παράγοντας (π.χ. το τάδε γονίδιο) που να έχει βρεθεί ότι αυτός καθαυτός προκαλεί αιτιωδώς τη διαταραχή.
Πιο αναλυτικά, υπάρχουν θεωρίες για ένα ή περισσότερα γονίδια που μπορεί να ευθύνονται για τη σχιζοφρένεια. Το ότι υπάρχει μεγάλη κληρονομικότητα στη σχιζοφρένεια πιθανώς και να υποδεικνύει ότι υπάρχει κάποιο γονίδιο που μεταφέρεται από το βιολογικό γονέα στο παιδί ή σε άλλους συγγενείς.
Πολλές είναι οι βιολογικές υποθέσεις που έχουν προταθεί και συνεχίζουν να μελετώνται. Υπάρχουν ορισμένες ουσίες που διατρέχουν το νευρικό σύστημα και λέγονται νευροδιαβιβαστές ή, όταν βρίσκονται στο υπόλοιπο σώμα εκτός εγκεφάλου λέγονται ορμόνες. Πρόκειται για πρωτεΐνες που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του νευρικού συστήματος και του τρόπου λειτουργίας του. Η ντομαπίνη και η σεροτονίνη είναι δύο νευροδιαβιβαστές που πιθανότατα να έχετε ακούσει. Έχει υποστηριχθεί ότι μη φυσιολογικές ποσότητες και δραστηριότητα αυτών μπορεί να οφείλονται για τη σχιζοφρένεια. Αντίστοιχες υποθέσεις υπάρχουν και για άλλες τέτοιες ουσίες, αλλά δε χρειάζεται να μπούμε σε ιατρικές λεπτομέρειες.
Είναι καλό να ξέρουμε ότι μαζί με τους γενετικούς και βιολογικούς παράγοντες, υπάρχουν και παράγοντες ψυχοκοινωνικοί και περιβαλλοντικοί. Αυτοί μπορεί να δρουν παράλληλα με τους προηγούμενους και να οδηγούν στο να προκληθεί η σχιζοφρένεια.
Τι ισχύει σε σχέση με τη θεραπεία της εν λόγω διαταραχής;
Για την ανακούφιση από τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας, είναι απαραίτητο το άτομο να λαμβάνει συγκεκριμένα φάρμακα. Δίνονται μόνο από ψυχιάτρους, σε πολύ συγκεκριμένες δοσολογίες και επιβλέπεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα η αποτελεσματικότητά τους. Συχνά χρειάζεται τροποποίηση της δόσης ή ακόμα και του είδους του φαρμάκου. Τα αντιψυχωτικά φάρμακα έχουν σκοπό να περιορίσουν τις παραληρητικές ιδέες και τις ψευδαισθήσεις. Να βοηθήσουν τον άνθρωπο να έχει μια πιο συγκροτημένη σκέψη, πιο συγκροτημένη συμπεριφορά, πιο συγκροτημένη διάθεση. Κι όλα αυτά να είναι κοντά στην πραγματικότητα. Μόνον τότε ένας άνθρωπος με σχιζοφρένεια είναι σε θέση να γινεί ξανά ενεργό μέλος της κοινωνίας· να δημιουργεί σχέσεις, να αλληλεπιδρά, να εργάζεται, να σπουδάζει.
Παράλληλα με τη φαρμακευτική αγωγή, είναι τεράστιας σημασίας να γίνεται κάποια ψυχοθεραπεία. Το άτομο μπορεί να συμμετέχει σε ατομική ή ομαδική θεραπεία διαφόρων προσεγγίσεων. Οι στόχοι της ψυχοθεραπείας μπορεί να είναι πολλοί. Αλλά καλύτερα για αυτά τα ζητήματα να παίρνουμε ενημέρωση από ειδικούς ψυχικής υγείας.
Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια πρέπει να νοσηλεύονται;
Ένα εύλογο ερώτημα είναι το εάν ένας άνθρωπος που έχει διαγνωστεί με τη συγκεκριμένη διαταραχή πρέπει να νοσηλευτεί. Η απάντηση εδώ δεν μπορεί να είναι μονολεκτική: ναι ή όχι δηλαδή. Σε γενικές γραμμές, προτείνεται η βραχεία νοσηλεία (από λίγες εβδομάδες έως λίγους μήνες) όταν ένα άτομο εμφανιστεί σε ένα ψυχιατρικό νοσοκομείο είτε με τη θέλησή του είτε, όπως συμβαίνει συχνότερα, έπειτα από μια διαδικασία που εμπλέκει δικαστική απόφαση. Σκοπός της σύντομης αυτής νοσηλείας είναι να ρυθμιστεί η φαρμακευτική αγωγή με τον καταλληλότερο τρόπο. Αλλά και το να παίρνει το άτομο αυτό τα φάρμακά του.
Έπειτα από αυτό το χρονικό διάστημα, κι εφόσον το άτομο δεν κρίνεται επικίνδυνο ούτε για τον εαυτό του ούτε για τους άλλους, παίρνει εξιτήριο. Και η εξέλιξη της διαταραχής του και του ίδιου του ατόμου συνολικά επιβλέπεται ανά τακτά διαστήματα από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Μπορεί να πηγαίνει σε κάποιον ιδιώτη ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή 1 φορά το μήνα, για παράδειγμα. Ή να επιβλέπεται από την Ομάδα ειδικών που υπάρχει σε ένα Κέντρο Ημέρας της περιοχής του.
Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια δεν χρειάζεται πλέον να περνούν τη ζωή τους μέσα σε ένα νοσοκομείο ή ίδρυμα.
Κι αυτό είναι κάτι που θέλουμε να σας μείνει στο νου. Η σύγχρονη φαρμακευτική αγωγή που τους δίνεται μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική. Υπό την έννοια ότι μειώνει τα ανυπόφορα συμπτώματα που εμφανίζονται (π.χ. ψευδαισθήσεις), και τους επιτρέπει να είναι λειτουργικοί μέσα στην κοινωνία. Εκτός αυτού, σήμερα υπάρχουν πολλά άλλα πλαίσια, πέραν των ψυχιατρικών ιδρυμάτων, με ειδικευμένο προσωπικό και κατάλληλα διαμορφωμένα προγράμματα.
Στο τελευταίο κομμάτι είναι μεγάλη η συνεισφορά που έχει γίνει στην Ελλάδα εδώ και λίγες δεκαετίες. Όταν και συνέβη η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση. Μέσα από μεγάλα προγράμματα, επιχειρήθηκε η μεταφορά των ψυχικά παθούντων, συμπεριλαμβανομένων και των σχιζοφρενών, από τα ιδρύματα –άσυλα στην κοινότητα. Πρόκειται για τον αποκαλούμενο αποϊδρυματισμό. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Ότι υπάρχουν διαφόρων ειδών φορείς και πλαίσια μέσα στις πόλεις και τις διάφορες περιοχές της Ελλάδας όπου άτομα με ψυχικές παθήσεις, όπως είναι η σχιζοφρένεια, μπορούν να επιβλέπονται από ψυχίατρο και ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή. Να κάνουν διάφορες δραστηριότητες. Να εργάζονται. Να συναναστρέφονται με κόσμο. Χωρίς να νοσηλεύονται, χωρίς να είναι κλεισμένοι μέσα σε ένα ίδρυμα, μέσα σε ένα νοσοκομείο.
Αξίζει να κάνετε μια σχετική αναζήτηση στο διαδίκτυο!
Να πληροφορηθείτε για τα Κέντρα Ημέρας, τους Ξενώνες, τα Προστατευμένα Διαμερίσματα, τα Νοσοκομεία Ημέρας, τις Αστικές μη Κερδοσκοπικές Εταιρείες που ασχολούνται με ανθρώπους που εμφανίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Μπορεί να βρείτε εναλλακτικές και πολύ αποτελεσματικές λύσεις για άτομα του περιβάλλοντός σας που ενδεχομένως να επωφεληθούν από τα διάφορα κοινοτικά πλαίσια.
Και κάτι τελευταίο που χρειάζεστε να θυμάστε…
Η σχιζοφρένεια είναι μόλις ένα μέρος του ατόμου· δεν είναι όλο το άτομο. Η σύγχρονη προσέγγιση στη σχιζοφρένεια (και τις άλλες ψυχωτικές διαταραχές) τη βλέπει ως ένα κομμάτι της συνολικής ταυτότητας του ανθρώπου. Γι’ αυτό και μιλάμε για ανθρώπους που έχουν σχιζοφρένεια κι όχι πλέον για σχιζοφρενείς.
