Είναι πολλοί οι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανδρική υπογονιμότητα – Ο Κωνσταντίνος Σφακιανούδης, Μαιευτήρας-Γυναικολόγος αναδεικνύει εκείνους που επιδρούν καταλυτικά στην ποιότητα του σπέρματος.Ανδρική γονιμότητα: Οκτώ παράγοντες που κάνουν κακό στο σπέρμα
«Ποιος πλήττεται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή, ο άνδρας ή η γυναίκα;», στο θεμελιώδες αυτό ερώτημα απάντησε ο κ. Κωνσταντίνος Σφακιανούδης, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Ειδικός Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, κατά τη διάρκεια του 2ου διεθνούς συνεδρίου Eco-Ευ Ζην – «Οικογένεια και Περιβάλλον: Πυλώνες κοινωνικού πολιτισμού. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην οικογένεια» (15-16 Δεκεμβρίου 2022, Κωνσταντινούπολη/Χάλκη), που συνδιοργάνωσαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ΕΕΑΙ).
«Η απάντηση είναι, ο άνδρας. Όπως δείχνουν στατιστικά στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ο σημερινός άνδρας έχει 30% χαμηλότερη γονιμοποιητική ικανότητα από τον άνδρας της δεκαετίας του 1960. Κι αυτό δημιουργεί στον ΠΟΥ ένα βασικό πρόβλημα που έχει να κάνει με τα φυσιολογικά όρια του σπερμοδιαγράμματος», είπε.
Η υπογονιμότητα σήμερα επηρεάζει περίπου το 15% των ζευγαριών, παγκοσμίως, ενώ στο 50% των περιπτώσεων το πρόβλημα αποδίδεται στον ανδρικό παράγοντα. «Η ποιότητα του σπέρματος μειώνεται. Στην Ευρώπη, η ανδρική υπογονιμότητα ανέρχεται στο 7,5%», σύμφωνα με τον κ. Σφακιανούδη.
Η ποιότητα του ανδρικού σπέρματος παίζει σημαντικό ρόλο στη γονιμοποίηση και την ανάπτυξη του εμβρύου. «Χωρίς αυτό δε μπορούμε να προσδοκούμε σύλληψη», σύμφωνα με τον ειδικό, καθώς παράμετροι όπως: ο όγκος, η συγκέντρωση, η κινητικότητα, η μορφολογία και οι βλάβες στο DNA των σπερματοζωαρίων επηρεάζουν τις πιθανότητες γονιμοποίησης, την ποιότητα των εμβρύων και τα ποσοστά εγκυμοσύνης, ενώ είναι και προγνωστικός παράγοντας στην ανάπτυξη του εμβρύου σε έναν κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF).
Είναι πολλοί οι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανδρική υπογονιμότητα, όπως συγγενείς ανωμαλίες, συγγενείς ανωμαλίες, ορμονικοί, επιγενετικοί, ιατρογενείς, ο τρόπος ζωής και το περιβάλλον.
«Όταν οι ειδικοί λαμβάνουν ιατρικό ιστορικό από ένα υπογόνιμο άνδρα η βασική ερώτηση είναι ‘τι δουλειά κάνετε;’ γιατί υπάρχουν δουλειές που είναι τοξικές. Ένας άνθρωπος που εξ επαγγέλματος εκτίθεται σε υψηλές θερμοκρασίες είναι επιρρεπής σε κακής ποιότητας σπέρμα. Το περιβάλλον, δηλαδή η ατμοσφαιρική ρύπανση, η θερμότητα, οι διάφορες χημικές ουσίες, οι συνθήκες εργασίας, επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος», εξήγησε ο κ. Κωνσταντίνος Σφακιανούδης.
Η ταχεία εκβιομηχάνιση της σύγχρονης κοινωνίας και η υψηλή περιβαλλοντική ρύπανση στις δυτικές κοινωνίες έχουν συμβάλλει καθοριστικά στην αύξηση του επιπολασμού της ανδρικής υπογονιμότητας και της ποιότητας του σπέρματος σε πολλαπλά επίπεδα: τη σπερματογένεση, τη στερεοειδογένεση, τη λειτουργία των κυττάρων Sertoli και της επιδιδυμίδας και του αιματο-ορχικού φραγμού.
Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η περιβαλλοντική ρύπανση ξεκινά να επιδρά αρνητικά στο ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα από το εμβρυϊκό στάδιο, δηλαδή όταν η μητέρα εκτίθεται σε ενδοκρινικούς διαταράκτες (φυτοφάρμακα, φθαλικές ενώσεις, βαρέα μέταλλα κ.α.) το αγόρι που θα γεννηθεί ενδεχομένως να έχει χαμηλό όγκο σπέρματος και συνολικό αριθμό σπερματοζωαρίων στην ενήλικη ζωή του.
Οι εχθροί του ανδρικού σπέρματος
Ο κ. Σφακιανούδης αναφερόμενος αναλυτικά στους περιβαλλοντικούς παράγοντες που κάνουν κακό στην ανδρική γονιμότητα εστίασε:
στις διοξίνες, που απορροφώνται από τον λιπώδη ιστό και αποθηκεύονται στο σώμα για 7-11 χρόνια. Η έκθεση σε διοξίνες έχει σχετιστεί με μειωμένη συγκέντρωση και κινητικότητα του σπέρματος, μειωμένο αριθμό σπερματοζωαρίων και διατάραξη των προτύπων μεθυλίωσης του DNA οδηγώντας σε επιγενετικές διαταραχές,
στα φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα, που προκαλούν βλάβη στα σπερματοζωάρια, μεταβολή της λειτουργίας των κυττάρων Sertoli ή Leydig, διαταραχή της ενδοκρινικής λειτουργίας – του θυρεοειδούς αδένα – συντελώντας σε ανδρική υπογονιμότητα,
στις φθαλικές ενώσεις, που εμπεριέχονται σε παιχνίδια, φαρμακευτικά προϊόντα, καλλυντικά, οικοδομικά και κατασκευαστικά υλικά, προϊόντα προσωπικής φροντίδας και τρόφιμα, και εισέρχονται στον οργανισμό μέσω της κατάποσης, της εισπνοής, από το δέρμα, και οι οποίες έχουν αντιανδρογονική δράση, αυξάνουν το οξειδωτικό στρες στα κύτταρα Leydig μειώνοντας τη σύνθεση της τεστοστερόνης, επηρεάζουν παραμέτρους του σπέρματος προκαλώντας υπογονιμότητα,
στα βαρέα μέταλλα, όπως το κάδμιο και το βάριο στο αίμα, ο μόλυβδος, το κάρδιο, το βάριο και το ουράνιο στο πλάσμα του σπέρματος, που συνεπάγονται αυξημένο κίνδυνο μειωμένης βιωσιμότητας του σπέρματος και πρόκληση μορφολογικών αλλοιώσεων,
στις δισφαινόλες, πρόκειται για προσμίξεις πλαστικού που προκαλούν βλάβη στο DNA του σπέρματος, μιτοχονδριακή δυσλειτουργία και εκφυλισμό, μειωμένη κινητικότητα του σπέρματος και αριθμό σπερματοζωαρίων, καθώς και αυξημένο κίνδυνο ανευπλοειδιών στο σπέρμα,
στους ενδοκρινικούς διαταράκτες, βιομηχανικές χημικές ουσίες και φυτοφάρμακα που μπορούν να εισχωρήσουν στο έδαφος και τα υπόγεια ύδατα και να εισέλθουν στην τροφική αλυσίδα, ενώ ορισμένα προϊόντα περιέχουν ή συσκευάζονται σε δοχεία που περιέχουν ενδοκρινικούς διαταράκτες, όπως χημικά οικιακής χρήσης, επεξεργασμένα υφάσματα, καλλυντικά, λοσιόν, προϊόντα με άρωμα, αλλά και επεξεργασμένα τρόφιμα μπορεί να συσσωρεύουν ίχνη ενδοκρινικών διαταρακτών που προέρχονται από υλικά που χρησιμοποιούνται στην παρασκευή, επεξεργασία, μεταφορά και την αποθήκευση, η οικιακή σκόνη μπορεί να περιέχει μόλυβδο από οικοδομικά υλικά, ή έπιπλά που φθείρονται,
στη θερμότητα, καθώς η θερμοκρασία παίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρησης της φυσιολογικής σπερματογένεσης στους όρχεις. Μια αύξηση της θερμοκρασίας στο όσχεο κατά 1-1,5 βαθμών Κελσίου μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη παραγωγή σπέρματος και μορφολογικές ανωμαλίες του σπέρματος (ολιγοζωοσπερμία, αζωοσπερμία, τερατοσπερμία), ενώ η έκθεση στην ακτινοβολούμενη θερμότητα (εργαζόμενοι σε φούρνους, αρτοποιεία, εργοστάσια ηλεκτροσυγκόλλησης, ή κεραμικά, άτομα που εργάζονται σε κουζίνες, πλυντήρια, καταστήματα στεγνού καθαρισμού, οδηγοί) μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της θερμορυθμιστικής λειτουργίας του όσχεου επηρεάζοντας την ποιότητα του σπέρματος,
στον τρόπο ζωής, δηλαδή το σύνολο των συνηθειών που έχουν αποκτηθεί στο πέρασμα των ετών, η αυξημένη κατανάλωση καφέ, το κάπνισμα, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, το αυξημένο στρες, η χρήση απαγορευμένων ουσιών, η αλόγιστη χρήση φαρμάκων και τα στενά ρούχα, συμβάλλουν αθροιστικά στην ανδρική υπογονιμότητα. Επίσης ο αυξημένος δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) επηρεάζει τη συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων αλλά και τα επίπεδα των ορμονών του αναπαραγωγικού συστήματος.
