Η Παγκόσμια Ημέρα Νοσηλευτών γιορτάζεται κάθε χρόνο από το 1965 στις 12 Μαΐου, με πρωτοβουλία του Διεθνούς Συμβουλίου Αδελφών Νοσοκόμων. Καθιερώθηκε ως Διεθνής Ημέρα Αδελφών Νοσοκόμων για να τιμήσει τη γέννηση το 1820 της Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ, της αγγλοϊταλίδας φιλανθρώπου που θεωρείται η ιδρύτρια της σύγχρονης νοσηλευτικής.
Η χαρισματική νοσοκόμα Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ
Η γυναίκα που έκανε τη νοσηλευτική λειτούργημα!
H πρωτεργάτρια της σύγχρονης νοσηλευτικής το έβαλε σκοπό να αλλάξει δραστικά τις κάκιστες υγειονομικές συνθήκες και τον τρόπο λειτουργίας των νοσοκομείων του καιρού της, και τα κατάφερε!
Το ακούραστο μέλημα που επιδείκνυε για τον πάσχοντα συνάνθρωπο καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ώρου θα της έφερνε την προσωνυμία «Κυρία με τη Λάμπα», ενώ οι υπεράνθρωπες προσπάθειές της να περιθάλψει τους στρατιώτες στον Πόλεμο της Κριμαίας θα την έκαναν γνωστή στον κόσμο ως «Άγγελο της Κριμαίας».
Η πρωτεργάτρια της σύγχρονης νοσηλευτικής το έβαλε σκοπό να αλλάξει δραστικά τις κάκιστες υγειονομικές συνθήκες και τον τρόπο λειτουργίας των νοσοκομείων του καιρού της, και τα κατάφερε!
Το ακούραστο μέλημα που επιδείκνυε για τον πάσχοντα συνάνθρωπο καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ώρου θα της έφερνε την προσωνυμία «Κυρία με τη Λάμπα», ενώ οι υπεράνθρωπες προσπάθειές της να περιθάλψει τους στρατιώτες στον Πόλεμο της Κριμαίας θα την έκαναν γνωστή στον κόσμο ως «Άγγελο της Κριμαίας».
Όσο για το έργο της, πέρα από τη δραστική βελτίωση των συνθηκών περίθαλψης και την εισαγωγή μιας σειράς υπηρεσιών για τους νοσηλευομένους, είχε και μετρήσιμα αποτελέσματα, ρίχνοντας δραστικά τον δείκτη θνησιμότητας στα νοσοκομεία που απασχολήθηκε!
Ο πιονέρος της μοντέρνας νοσηλευτικής θα έκανε ωστόσο και κάτι ακόμη: μέσα από τα γραπτά της για την ιδανική λειτουργία του συστήματος περίθαλψης θα πυροδοτούσε ανακατατάξεις στα υγειονομικά πλαίσια σε παγκόσμια κλίμακα, την ίδια ώρα που η νοσηλευτική σχολή που ίδρυσε στο Λονδίνο θα γινόταν πρότυπο εκπαιδευτικής δομής.
Ο σύγχρονος κόσμος χρωστά πολλά στη Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ, τη γυναίκα που αφιέρωσε τη ζωή της (πληρώνοντας μάλιστα το τίμημα ακριβά) στη φροντίδα του πάσχοντα ανθρώπου…
Πρώτα χρόνια
Η Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ γεννιέται στις 12 Μαΐου 1820 στη Φλωρεντία της Ιταλίας, ως το νεότερο από τα δύο παιδιά μιας βρετανικής οικογένειας της άρχουσας τάξης. Ο πατέρας της είναι ιδιαίτερα ευκατάστατος γαιοκτήμονας, την ίδια ώρα που η μητέρα της προσπαθεί να την αναθρέψει με τον γνώριμο τρόπο της καλής κοινωνίας της εποχής, με το νεαρό κορίτσι να ανθίσταται ωστόσο από μικρή να υποκύψει στις πιέσεις μιας «συμβιβασμένης» ζωής.
Με τη Φλόρενς σε ηλικία 5 ετών, η οικογένεια επιστρέφει στη Βρετανία για να λάβει η μικρή τη δέουσα εκπαίδευση: πέρα από τις σχολικές της υποχρεώσεις, μαθαίνει γερμανικά, γαλλικά και ιταλικά, ενώ αναπτύσσει ήδη από πολύ νωρίς την τάση της προς τη φιλανθρωπία: εγκαταλείπει συχνά την έπαυλη για να βρεθεί στο διπλανό χωριό και να φροντίσει τους αρρώστους και τους αναξιοπαθούντες.
Όταν μάλιστα έφτασε σε ηλικία 16 ετών, έγινε σαφές σε όλους ότι η νοσηλευτική ήταν η κλίση της, με την ίδια να την αποδίδει σε «θεϊκό κάλεσμα». Οι γονείς δεν έμειναν βέβαια ενθουσιασμένοι με την καριέρα που διάλεξε η κόρη τους, φτάνοντας μάλιστα μέχρι το σημείο να της απαγορεύσουν κάθε εμπλοκή με τη φροντίδα των ασθενών! Ήταν άλλωστε τα βικτωριανά χρόνια, με τα κορίτσια της καλής κοινωνίας να παντρεύονται νωρίς τον εκλεκτό της καρδιάς των γονέων τους και όχι να εργάζονται σε «ταπεινές» δουλειές που προορίζονταν για τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα.
Στα 17 της, αρνείται λοιπόν να παντρευτεί τον τζέντλεμαν που της προξένεψαν, επιδιώκοντας να πάρει τη ζωή στα χέρια της και να ακολουθήσει την πραγματική της κλίση: εγκαταλείπει την πατρική θαλπωρή το 1844 και γράφεται στη σχολή νοσηλευτικής του λουθηρανικού νοσοκομείου της πόλης Kaiserwerth της Γερμανίας…
Πρώιμη καριέρα
Στις αρχές του 1850, η Ναϊτινγκέιλ επιστρέφει στο Λονδίνο και πιάνει δουλειά ως νοσοκόμα στο νοσοκομείο του Middlesex. Οι επιδόσεις και ο βαθμός προσήλωσής της στον σκοπό είναι τέτοιοι που θαμπώνουν τους υπευθύνους, με την ίδια να προάγεται σε προϊσταμένη στον πρώτο κιόλας χρόνο εργασίας!
Ο τρόπος που χειρίστηκε μάλιστα την επιδημία χολέρας θα χαρακτηριστεί υποδειγματικός, με την ίδια να αντιλαμβάνεται ότι οι κακές συνθήκες υγιεινής που επικρατούσαν στα νοσηλευτικά ιδρύματα συντελούσαν στην περαιτέρω εξάπλωση της νόσου. Βάζει λοιπόν σκοπό της ζωής της να βελτιώσει την υγειονομική περίθαλψη, καταφέρνοντας να μειώσει σημαντικά τον δείκτη θνησιμότητας στο νοσοκομείο που εργαζόταν.
Ο σκληρός μόχθος ωστόσο θα άφηνε το στίγμα του στην υγεία της, με την ίδια να ταλαιπωρείται από την επιδημία. Και όταν θα βρισκόταν σε στάδιο ανάρρωσης, θα παρουσιαζόταν η μεγαλύτερη πρόκληση της νοσηλευτικής της καριέρας…
Ο Πόλεμος της Κριμαίας
Τον Οκτώβριο του 1853 ξεσπά ο Πόλεμος της Κριμαίας, με τους Βρετανούς να μάχονται κατά της Ρωσικής Αυτοκρατορίας για τον έλεγχο των οθωμανικών εδαφών. Χιλιάδες βρετανοί στρατιώτες στέλνονται στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ μέσα σε έναν χρόνο 18.000 στρατιώτες διαμετακομίζονται σε στρατιωτικά νοσοκομεία.
Καμιά γυναίκα νοσοκόμα δεν υπηρετούσε μάλιστα στα νοσοκομεία της Κριμαίας, καθώς το κακό παρελθόν των γυναικών στο στράτευμα ανάγκασε το επιτελείο του βρετανικού στρατού να μην προσλάβει άλλες. Οι επιτακτικές ανάγκες ωστόσο για περίθαλψη και οι άθλιες συνθήκες υγιεινής των στρατιωτικών νοσοκομείων καλούσαν σε δραστικές αλλαγές: στα τέλη του 1854, η Ναϊτινγκέιλ λαμβάνει επιστολή από τον υπουργό Πολέμου Sidney Herbert, με την οποία της ζητά να οργανώσει εσπευσμένα ένα σώμα νοσοκόμων για την περίθαλψη των στρατιωτών της Κριμαίας.
Η Φλόρενς ανταποκρίνεται πρόθυμα και οργανώνει στη στιγμή μια στρατιά 34 νοσηλευτριών, με την αποστολή να αναχωρεί για την Κριμαία στις αμέσως επόμενες ημέρες. Φτάνοντας βέβαια στο νοσοκομείο της βρετανικής βάσης στην Κωνσταντινούπολη, η Φλόρενς κατάλαβε ότι οι συνθήκες ήταν πολύ χειρότερες απ’ όσο είχε αρχικά υπολογίσει: μολυσμένο νερό, ασθενείς με βρόμικα ρούχα, τρωκτικά και έντομα να κυκλοφορούν στους διαδρόμους, τραγική έλλειψη επιδέσμων και ιατρικού εξοπλισμού έκαναν το σκηνικό ζοφερότατο. Περισσότεροι στρατιώτες πέθαιναν από τις συνθήκες που επικρατούσαν στο νοσοκομείο παρά από τις εχθροπραξίες στη μάχη.
Η Νεϊτινγκέιλ στρώνεται αμέσως στη δουλειά: παρακαλεί τους λιγότερο άρρωστους νοσηλευόμενους να καθαρίσουν τον χώρο, αναγκάζει τους ιθύνοντες να φέρουν προμήθειες και οργανώνει το καθημερινό πρόγραμμα του νοσοκομείου. Η ίδια περιφέρεται ακούραστα όλη μέρα στους διαδρόμους, προστρέχοντας στην ανάγκη των αρρώστων και τραυματισμένων, ενώ το βράδυ κυκλοφορεί με μια λάμπα για να ελέγχει την κατάσταση των ασθενών. Οι στρατιώτες, συγκινημένοι από το ειλικρινές ενδιαφέρον και την αστείρευτη προσφορά της, την αποκαλούν «Κυρία με τη Λάμπα» και «Άγγελο της Κριμαίας», ενώ χάρη στη δράση της ο δείκτης θνησιμότητας του νοσοκομείου μειώνεται κατά 2/3!
Πέρα βέβαια από τη δραστική βελτίωση των συνθηκών υγιεινής, ο Ναϊτινγκέιλ έκανε και κάτι ακόμα: εγκαινίασε μια σειρά από υπηρεσίες για τους τροφίμους, μεταμορφώνοντας καθοριστικά την παραμονή τους στο νοσηλευτικό ίδρυμα. Η «ειδική κουζίνα» έκανε την εμφάνισή της για ασθενείς με ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες, την ίδια ώρα που συνέλαβε την ιδέα του «χώρου πλύσης», ενός πλυσταριού δηλαδή για να έχουν οι ασθενείς καθαρά σεντόνια και προσόψια. Ταυτόχρονα, φτιάχνει αίθουσα διδασκαλίας και βιβλιοθήκη για την «πνευματική διέγερση» των νοσηλευομένων, αλλάζοντας άρδην την ίδια την έννοια του νοσοκομείου.
Αλλαγές στη δομή του στρατού και φήμη
Βασισμένη στις εκτενείς παρατηρήσεις που έκανε κατά τον Πόλεμο της Κριμαίας, η Ναϊτινγκέιλ συγγράφει μια λεπτομερέστατη έκθεση 830 σελίδων (Notes on Matters Affecting the Health, Efficiency and Hospital Administration of the British Army), στην οποία αναλύει την εμπειρία της και προτείνει μέτρα για τον ρεφορμισμό της λειτουργίας του στρατιωτικού νοσοκομείου. Το βιβλίο θα πυροδοτούσε έναν πυρετό αναδιάρθρωσης της διοικητικής δομής του υπουργείου Πολέμου, την ίδια στιγμή που ανάγκασε τους επιτελάρχες να ιδρύσουν μια ανεξάρτητη δομή το 1857, τη Βασιλική Επιτροπή για την Υγεία του Στρατεύματος, για να ασχοληθεί εκτενώς με τα θέματα που έφερε στο φως η Ναϊτινγκέιλ.
Η ίδια παρέμεινε στην Κριμαία για 1,5 χρόνο, μέχρι το καλοκαίρι του 1856 όταν και πήραν τέλος οι εχθροπραξίες, και κατόπιν επέστρεψε στο πατρικό της στην Αγγλία. Προς μεγάλη της έκπληξη, στην πατρίδα έγινε δεκτή ως ήρωας πολέμου, παρά το γεγονός ότι αυτό δεν άρεσε καθόλου στη σεμνή και ταπεινή νοσοκόμα.
Η βασίλισσα της Αγγλίας παρασημοφορεί τη Φλόρενς για τα κατορθώματά της με μια εγχάρακτη καρφίτσα, που θα έμενε έκτοτε γνωστή ως «Nightingale Jewel», και ένα γενναίο οικονομικό μπόνους βεβαίως 250.000 λιρών από τη βρετανική κυβέρνηση!
Η νοσοκόμα θα χρησιμοποιούσε φυσικά τα χρήματα για «καλό σκοπό»: το 1860 χρηματοδοτεί την ανέγερση του Νοσοκομείου St. Thomas στο Λονδίνο και την ομώνυμη Σχολή για Νοσηλευτικό Προσωπικό, που λειτούργησε στις εγκαταστάσεις του ιδρύματος και θα άλλαζε μια για πάντα τον τρόπο που ασκούνταν τα νοσηλευτικά καθήκοντα. Η φήμη της ήταν πλέον τεράστια, με την ίδια να γίνεται λαϊκή ηρωίδα: ποιήματα, τραγούδια και θεατρικά έργα γράφονται για να την υμνήσουν, με τα νεαρά κορίτσια να ονειρεύονται πλέον μια καριέρα νοσοκόμας!
Στη σχολή της φοιτούσαν δίπλα-δίπλα γυναίκες από την εργατική και την ανώτερη τάξη, καθώς η νοσηλευτική είχε γίνει πια ευγενές επάγγελμα: χάρη στη Ναϊτινγκέιλ, η νοσοκόμα εγκαθιδρύθηκε στις συνειδήσεις της βρετανικής κοινωνίας ως λειτούργημα…
Κατοπινά χρόνια
Όντας στην Κριμαία, η Ναϊτινγκέιλ κόλλησε τον διαβόητο «πυρετό της Κριμαίας», από τον οποίο δεν ανέρρωσε πλήρως ποτέ. Μέχρι τα 38 της χρόνια, θα ήταν πλέον κλινήρης και κατάκοιτη, κατάσταση στην οποία και θα παρέμενε μέχρι το τέλος της ζωής της.
Γεγονός που δεν σήμαινε βεβαίως ότι θα εγκατέλειπε το θεάρεστο έργο της! Τουναντίον, έβαλε σκοπό να βελτιώσει ακόμα περισσότερο τις υγειονομικές συνθήκες και να ανακουφίσει τον πόνο του πάσχοντα ανθρώπου, συνεχίζοντας τις προσπάθειες από το κρεβάτι. Εκεί υποδεχόταν τους διακεκριμένους προσκεκλημένους και τους πολιτικούς που συνέρρεαν για να τη συμβουλευτούν, κηρύσσοντας πάντα το μήνυμα της άμεσης ανάγκης για υγειονομικό ρεφορμισμό.
Το 1859, εκδίδει το βιβλίο «Notes on Hospitals», το οποίο επικεντρώνεται στα πολιτικά νοσοκομεία και τον ιδανικό τρόπο λειτουργίας τους. Κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου μάλιστα η Φλόρενς θα χρησιμοποιηθεί ως σύμβουλος και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές για το πώς να στηθούν καλύτερα τα στρατιωτικά νοσοκομεία στο πεδίο της μάχης.
Οι συμβουλές και η αυθεντία της στα ζητήματα της περίθαλψης θα χρησιμοποιηθούν περαιτέρω ως οδηγός για το υγειονομικό σύστημα της Ινδίας, τόσο το πολιτικό όσο και το στρατιωτικό, παρά το γεγονός ότι η ίδια δεν είχε επισκεφθεί ποτέ τη χώρα.
Το 1908, σε ηλικία 88 ετών, της απονέμεται το παράσημο τιμής από τον βασιλιά Εδουάρδο, ενώ τον Μάιο του 1910 λαμβάνει συγχαρητήριο τηλεγράφημα από τον βασιλιά Γεώργιο για τα 90ά της γενέθλια…
Θάνατος και κληρονομιά
Στις 12 Αυγούστου 1910, η κατάσταση της υγείας της χειροτέρευσε, με την ίδια να φεύγει από τη ζωή την επόμενη μέρα, 13 Αυγούστου, στο σπίτι της στο Λονδίνο. Χαρακτηριστικό της σεμνότητάς της, ζήτησε μια λιτή και ήσυχη κηδεία, παρά την επιθυμία του κόσμου να τιμήσει τη μνήμη της γυναίκας που αφιερώθηκε ακούραστα στην πρόληψη της ασθένειας και στην αξιοπρεπή νοσηλεία του φτωχού και του πάσχοντα.
Σεβόμενοι την επιθυμία της, οι οικείοι αρνήθηκαν την κήδευσή της δημοσία δαπάνη, ενταφιάζοντας σεμνά την «Κυρία με τη Λάμπα» στον οικογενειακό τάφο στο Αβαείο του Ουέστμινστερ.
Το Μουσείο Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ, που βρίσκεται στο σημείο που ήταν κάποτε η περίφημη νοσηλευτική σχολή της, φιλοξενεί σήμερα περισσότερα από 2.000 εκθέματα που τιμούν τη μνήμη και τη ζωή του «Αγγέλου της Κριμαίας»…
