Η λέξη «τραύμα» προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα «τιτρώσκω» που σημαίνει «πληγώνω».
Σε ψυχικό επίπεδο, το τραύμα προκαλείται όταν το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με εξαιρετικά στρεσογόνα γεγονότα, τα οποία αδυνατεί να ελέγξει και να διαχειριστεί συναισθηματικά. Τότε δημιουργούνται εσωτερικά «ρήγματα» στο ψυχικό όργανο, τα οποία απωθούνται από την ενσυνείδητη μνήμη μας, και μπορούν να οδηγήσουν στην εκδήλωση σοβαρής διαταραχής με μακροχρόνιες επιπτώσεις στον ψυχισμό.
Καταστάσεις που θα μπορούσαν να αποτελέσουν το πλαίσιο για μια τραυματική εμπειρία είναι οι φυσικές καταστροφές, η κακοποίηση (σωματική ή σεξουαλική), μια ληστεία, ένα σοβαρό αυτοκινητιστικό ατύχημα, ο πόλεμος, η κατάσταση ομηρίας, η διάγνωση κάποιας σοβαρής ασθένειας, ο θάνατος κάποιου αγαπημένου προσώπου κ.α. Στην πραγματικότητα όμως αν ένα γεγονός θεωρηθεί στρεσογόνο ή όχι εξαρτάται αποκλειστικά από το ίδιο το άτομο που το βιώνει, την προσωπικότητα του, τον ψυχισμό του, τις προηγούμενες εμπειρίες του, δηλαδή από την ευαλωτότητά του. Για το λόγο αυτό, ακόμα και γεγονότα, τα οποία μοιάζουν ασήμαντα μπορεί να επιφέρουν μακροχρόνιες αρνητικές ψυχικές συνέπειες στο άτομο, αν εκείνο δεν καταφέρει να απαντήσει σε αυτά με έναν ικανοποιητικό τρόπο και νιώσει αβοήθητο και ανίκανο να αμυνθεί.
Αμέσως μετά από το τραυματικό γεγονός το άτομο επιστρατεύει κάποιες αντιδράσεις, οι οποίες αρχικά στοχεύουν στη διατήρηση της ψυχικής ισορροπίας. Τέτοιες αντιδράσεις περιλαμβάνουν την αυξημένη διεγερσιμότητα (ταχυκαρδία, επιτάχυνση αναπνοής, υπέρταση, σφίξιμο των μυών), την έντονη αποφυγή των ερεθισμάτων που συνδέονται με το τραύμα και την νοερή – υποκειμενική αποκοπή από την πραγματικότητα (αποσύνδεση). Όταν αυτές οι αντιδράσεις συνεχίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα τότε πλήττουν την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου και το κάνουν να υποφέρει. Το άτομο αδυνατεί να χαλαρώσει, έχει δυσκολίες στον ύπνο και τη συγκέντρωση, βλέπει επανειλημμένα ενοχλητικά όνειρα και αποφεύγει συζητήσεις, άτομα, μέρη και καταστάσεις που μπορούν να του θυμίσουν τη στρεσογόνο εμπειρία.
Όταν εκτίθεται σε γεγονότα που μοιάζουν ή συμβολίζουν κάποια πλευρά του τραυματικού γεγονότος, τότε εμφανίζει ψυχολογική ενόχληση, κατακλύζεται από έντονα συναισθήματα και ανεξέλεγκτες αντιδράσεις. Η προσπάθεια αποφυγής των ερεθισμάτων που του υπενθυμίζουν το γεγονός μπορεί να περιλαμβάνει και μερική «αμνησία» για κάποιες πλευρές αυτού. Συχνά παρουσιάζει έλλειψη ενδιαφέροντος για προηγούμενα ευχάριστες δραστηριότητες και νιώθει αποξενωμένο από άλλα άτομα. Έχει μειωμένη ικανότητα να νιώσει συναισθήματα αγάπης, οικειότητας και τρυφερότητας. Βλέπει το μέλλον απαισιόδοξα, ενώ υπάρχουν ευερεθιστότητα, εκρήξεις θυμού και υπερβολική αντίδραση στο ξάφνιασμα (το άτομο δηλαδή τρομάζει πολύ εύκολα).
Τραύματα κατά την παιδική ηλικία
Ιδιαίτερα αρνητικές είναι οι συνέπειες στις περιπτώσεις των παιδιών εκείνων που έχουν υπάρξει θύματα παρατεταμένης κακοποίησης ή παραμέλησης. Στις περιπτώσεις αυτές δεν είναι μόνο η πράξη της κακοποίησης αυτή κάθε αυτή αλλά και η έλλειψη ισχυρών συναισθηματικών δεσμών με τους σημαντικούς άλλους, που οδηγεί σε μακροπρόθεσμες και δύσκολα αναστρέψιμες συνέπειες για την προσωπικότητα του παιδιού. Η σκέψη, τα συναισθήματα, η συμπεριφορά, οι κοινωνικές σχέσεις, οι γνωστικές και νοητικές ικανότητες επηρεάζονται.
Ως ενήλικοι τα παιδιά αυτά έχουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση, συχνές ψυχικές διαταραχές, φόβο σύναψης στενών φιλικών ή ερωτικών σχέσεων, επιθετικότητα, καχυποψία, φοβίες, έλλειψη ενσυναίσθησης κ.α.
Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση
Συνήθως οι άνθρωποι που προσέρχονται για ψυχοθεραπεία αναζητούν ανακούφιση από συμπτώματα, όπως είναι το άγχος, οι κρίσεις πανικού, η αϋπνία, η κατάθλιψη, οι σωματικές ενοχλήσεις, οι φοβίες, πιστεύοντας ότι αυτό είναι και το κύριο πρόβλημα. Συχνά ωστόσο, κατά τη διάρκεια της θεραπείας, το σύμπτωμα καταγράφεται ως η επιφάνεια του παγόβουνου και σταδιακά αναδύεται το τραυματικό υπόβαθρο του, μέσα από μια ουσιαστική διαδικασία συνειδητοποίησης
Το τραύμα δεν είναι πάντοτε εύκολα προσβάσιμο ως ανάμνηση και απαιτεί μακρόχρονη επεξεργασία για να το αγγίξουμε. Στόχος μας στη θεραπεία είναι η ενσυνείδητη συσχέτιση των συμπτωμάτων με το τραυματικό ιστορικό, η ενδυνάμωση του «Εγώ», η ανάκτηση των δυνάμεων και της αυτοεκτίμησης. Επίσης, προσπαθούμε να βοηθήσουμε το άτομο να μάθει να διαχειρίζεται και να αντέχει τις αναμνήσεις και τα συναισθήματα που σχετίζονται με το τραύμα, μέσα από την σταδιακή προσέγγιση και επεξεργασία του.
Από τις πιο σύγχρονες θεραπείες τραύματος είναι εκείνη του EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) η οποία βασίζεται αφενός στην σχέση εμπιστοσύνης και την επικοινωνία με τον θεραπευτή, και αφετέρου στην σταδιακή απευαισθητοποίηση από την ένταση και τις συνέπειες της τραυματικής εμπειρίας στον ψυχισμό. Σε κάθε περίπτωση η παρέμβαση ειδικού είναι επιβεβλημένη καθώς και η έγκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος, ειδικά όταν αυτό αφορά την ευαίσθητη ηλικιακή ομάδα των παιδιών.
Ιωάννα Κούρια, Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια.
