Η Λαυρεντία Μπερνιδάκη γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1915 και ήταν αδελφή τού επίσης τραγουδιστή Γιάννη Μπερνιδάκη. Ήταν η πρώτη τραγουδίστρια που ανέβηκε σε κρητικό πάλκο και έπαιξε λύρα και η πρώτη γυναίκα που ηχογραφήθηκε σε δίσκο κρητικής παραδοσιακής μουσικής.
Εκτός από τη φωνή της, έγινε γνωστή και για το ήθος της. Τον δρόμο της άνοιξε ο αδελφός της, γνωστός ως «Μπαξεβάνης» τον οποίο η Λαυρεντία θαύμαζε.
Ζούσε στο Ρέθυμνο. Παντρεύτηκε τον Μανώλη Βασιλονικολιδάκη και έκανε μία κόρη, την Σταυρούλα
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΘΡΥΛΟΥΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟΥ
Λαυρεντία Μπερνιδάκη: Η πρώτη γυναίκα που ηχογράφησε δίσκο κρητικής μουσικής
Από τους πιο περιζήτητους καλλιτέχνες στα γλέντια ήταν ο Μπαξεβάνης. Φωνή ασύγκριτη που ξεσήκωνε την ψυχή ανασύροντας μεράκια και καημούς. Από το είναι του θαρρείς και βγαίνανε οι μελωδικοί ήχοι και ο στίχος έπαιρνε το πραγματικό του νόημα καθώς ο μεγάλος τραγουδιστής ήξερε να τον κουμαντάρει ανάλογα το συναίσθημα.
Γιάννης Μπερνιδάκης ήταν το κανονικό του όνομα με καταγωγή από το Άνω Μαλάκι. Επειδή ο πατέρας του εργαζόταν στον κήπο (μπαξέ) ενός Τούρκου ακουγόταν Μπαξεβάνης ή Μπαξές. Συγκυρίες τον έφεραν κοντά σε άλλους θρύλους της εποχής όπως ο Ροδινός. Η μητέρα του Γιάννη, η Στέλα Βογιατζάκη από τα Φρατζεσκιανά Μετόχια ήταν φίλη και συγχωριανή με τη Χρυσούλα Μαμαγκάκη μάνα του μεγάλου καλλιτέχνη που έφυγε τόσο νέος.
Καμάρωνε η οικογένεια Μπερνιδάκη το αηδόνι της που από τα 12 χρόνια του άρχισε να παίζει μαντολίνο και μπουλγαρί. Είχε να το λέει η Κρήτη για τη σπουδαία αυτή φωνή που έδινε ψυχή στα γλέντια. Μάλωναν οι λυράρηδες, λέει η προφορική παράδοση, ποιος θα τον είχε μαζί του στο πάλκο.
Μα πιο πολύ η αδελφή του η Λαυρεντία ξεχείλιζε από θαυμασμό για τον αδελφό της. Κι όταν έμενε μόνη της, χωρίς να την ακούει κανείς προσπαθούσε να επαναλάβει τα τραγούδια που άκουγε. Αυτή η συνήθεια της άρεσε. Πρόσεχε μόνο να την κρατά εφτασφράγιστο μυστικό. Κορίτσι πράμα δεν έπρεπε να δίνει εικόνα «πεταχτής» για τα δεδομένα της εποχής που η γυναίκα δεν είχε θέση παρά στην κουζίνα της και μόνο.
Ο αδελφός της ανοίγει τον δρόμο
Αυτή η έφεση της όμως στη μουσική δεν άργησε να γίνει αντιληπτή από το περιβάλλον. Ο αδελφός της εκστασιάζεται με τη φωνή της. Έμεινε κατάπληκτος μάλιστα όταν διαπιστώνει ότι η Λαυρεντία έχει μάθει μόνη της λαούτο. Δεν χρειαζόταν παρά λίγη δική του βοήθεια για να τελειοποιηθεί από τεχνικής πλευράς. Ο δρόμος για τη μικρή ανοίγει διάπλατος.
Τώρα δεν την σταματούσε κανένας να ζει το όνειρό της ανενόχλητη. Μόλις τέλειωνε τις υποχρεώσεις της στο φούρνο του πατέρα της, ανέβαινε στο σπίτι κι άρχιζε το τραγούδι με το λαούτο ή το μαντολίνο της. Εκείνες τις στιγμές η μικρή Λαυρεντία ένοιωθα να πετάει στα ουράνια. Το τραγούδι ήταν το οξυγόνο της ψυχής της.
Στο μεταξύ ο αδελφός της γνώριζε μεγάλες δόξες. Ήρθε μια μέρα γεμάτος χαρά να τους ανακοινώσει το μεγάλο νέο.
Θα ηχογραφούσε δίσκο με τον Αλέκο Καραβίτη. Αυτή ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για τον 18χρονο τότε τραγουδιστή.
Η επιτυχία ήταν ανεπανάληπτη. Κι έγινε αυτό αφορμή να ξαναμπεί πολλές φορές στο στούντιο με τα πρωτόλεια μέσα της εποχής, ο Μπαξεβάνης με μεγάλους επίσης καλλιτέχνες όπως ο Στέλιος Φουσταλιεράκης, ο Μανόλης Λαγός, ο Ανδρέας Ροδινός ο περίφημος Καρεκλάς και ο Θανάσης Σκορδαλός.
Το ρεπερτόριό του ανεξάντλητο με περιεχόμενο από κρητικά μέχρι μικρασιάτικα και άλλα νησιώτικα τραγούδια. Η φήμη του ξεπερνά τα όρια του νησιού.
Ήρθε η μεγάλη στιγμή
Η επιτυχία του όμως δεν τον επηρέασε κι ούτε τον απομάκρυνε από την οικογένεια με τις γερές παραδοσιακές ρίζες. Κι η Λαυρεντία ήταν η έγνοια του καθώς είχε κατά τα πρότυπα της εποχής την ευθύνη της. Δεν μπορούσε να μην αναγνωρίσει το μεγάλο της ταλέντο. Και χωρίς να διστάσει αποφάσισε να την προωθήσει. Αυτό βέβαια για τα χρόνια εκείνα ήταν από τα ανήκουστα. Ευτυχώς όμως ο Γιάννης είχε ανοικτούς πνευματικούς ορίζοντες. Αποφασίζει λοιπόν και γράφει ένα γράμμα στη δισκογραφική εταιρία που συνεργαζόταν. Αναφέρεται με ενθουσιασμό στο ταλέντο της αδελφής του και ζητά να την ακούσουν. Δεν άργησε να πάρει απάντηση. Και ήταν θετική.
Ο Γιάννης δεν έχασε καιρό. Μόλις ειδοποιήθηκε για την επόμενη ηχογράφηση παίρνει μαζί του στην Αθήνα και τη Λαυρεντία. Ήταν Φεβρουάριος του 1940. Η κοπέλα νιώθει άλλος άνθρωπος όταν έρχεται η ώρα να τραγουδήσει ενώπιον και άλλων. Δεν αισθάνεται κανένα τρακ. Έχει μια άνεση αξιοθαύμαστη. Οι παράγοντες της ΚΟΛΟΥΜΠΙΑ αν και διακατέχονταν από τη νοοτροπία του σκληρού επιχειρηματία, από επιφυλακτικοί που ήταν στην αρχή, μαγεύτηκαν με τις πρώτες νότες. Και μόλις η Λαυρεντία τελειώνει την πρώτη μαντινάδα τη διακόπτουν και δίνουν εντολή να προχωρήσει στην ηχογράφηση του δίσκου χωρίς καθυστέρηση.
Ο Γιάννης επιμένει να ολοκληρωθεί η ακρόαση.
«Η φωνή της είναι πολύ καλή, επαναλαμβάνουν οι άνθρωποι της ΚΟΛΟΥΜΠΙΑ. Άντε μη χάνετε καιρό…». Και προσθέτουν χαριτολογώντας για να τον πειράξουν.
« Κύριε Μπερνιδάκη μάλλον πως σας ξεπέρασε η αδελφή σας …».
Αυτή τη φορά η Λαυρεντία δεν είχε καθόλου άγχος. Και το στούντιο πλημμύρισε ξανά από τη μοναδική της φωνή:
Τη μάνα μου την αγαπώ γιατί πονεί για μένα
μα όχι αγάπη μου γλυκειά ως αγαπώ εσένα.
Εκείνη την ίδια μέρα γράφονται κι άλλοι τρεις δίσκοι.
Ο Γιάννης δεν ήξερε πώς να κρύψει την περηφάνια του. Για να μη νομίσουν οι συνεργάτες του ότι μεροληπτεί για την αδελφή του. Ο Μανόλης ο Λαγός όμως που συνόδευε με τη λύρα του κουνούσε κάθε τόσο επιδοκιμαστικά το κεφάλι του. Η Λαυρεντία είχε μεγάλο μέλλον. Και ένιωθε ικανοποίηση που ήταν παρών στη σημαντική εκείνη στιγμή.
Δεν ήταν και μικρό πράγμα. Για πρώτη φορά γυναίκα έγραφε τη φωνή της σε κρητικό τραγούδι.
Ρεκόρ κυκλοφορίας
Ο δίσκος σημείωσε εξαιρετική επιτυχία όπως έδειχναν τα ποσοστά κάθε μηνός μέχρι τον Οκτώβριο που κηρύχθηκε ο πόλεμος. Μόνο τον πρώτο μήνα κυκλοφορίας πουλήθηκαν 400 δίσκοι!!! Η ίδια η Λαυρεντία θα πει χρόνια αργότερα σε συνέντευξη που παραχώρηση στον Μανόλη Σαλούστρο με την αφορμή του αφιερώματος που της έγινε από το Μουσικό Σχολείο Ρεθύμνου:
«Ήταν Μεγαλοβδομάδα όταν πρωτοήρθε ο δίσκος στα Χανιά. Έρχεται ένας από Χανιά και μας λέει ότι ήρθε ο δίσκος της Λαυρεντίας. Εμείς τον ακούσαμε την άλλη μέρα. Σε λίγο ήρθαν οι δίσκοι στον αντιπρόσωπο του Ρεθύμνου, τον Λευτέρη τον Γαγάνη. Γεμάτη χαρά ξεκίνησα να πάω να τον πάρω. Φτάνω στο μαγαζί και τι να δω; Ουρά ο κόσμος… Όλοι είχαν ενθουσιαστεί!»
Έτσι πήρε η Λαυρεντία το ανηφόρι για την επιτυχία. Ακολούθησαν και άλλοι δίσκοι με τον αδελφό της πάντα. Σε τρεις από αυτούς συμμετέχει και ο Φουσταλιέρης.
Τα δυο αδέλφια είναι πια περιζήτητα στα γλέντια. Σε εποχές που δύσκολα βγαίνει το ψωμί οι μερακλήδες κάνουν ότι μπορούν για να εντυπωσιάσουν με τα φιλοδωρήματά τους την ορχήστρα. Για να χορέψουν ένα χορό με τη Λαυρεντία που σαν γνήσια Κρητικοπούλα ξέρει να κρατά τη θέση της χωρίς να προκαλεί. Μα και ποιος να σκεφτεί διαφορετικά; Η Λαυρεντία είναι ένα είδωλο. Και αντιμετωπίζεται από όλους με τον ανάλογο σεβασμό. Ταλέντο και ομορφιά αποθεώνονται στο πρόσωπό της.
Εκείνοι οι δίσκοι των 78 στροφών γίνονται ανάρπαστοι. Στο διάστημα του μεσοπολέμου η πρώτη εκείνη κρητική δισκογραφία με τους Ροδινό, Μπαξεβάνη, Καρεκλά, Χαρίλαο, Ψίλλο, κ.α., γράφει ιστορία Ο πόλεμος που ακολουθεί αφήνει ερείπια και κάθε διάθεση για δημιουργία. Η κρητική μουσική περνά μεγάλη κρίση. Ο κόσμος προσπαθεί να επουλώσει πληγές που άφησε η λαίλαπα του ναζισμού. Τα περισσότερα σπίτια θρηνούν ακόμα τους αγαπημένους τους που έπεσαν είτε από τις σφαίρες του κατακτητή, είτε από τις συνέπειες εκείνης της μεγάλης συμφοράς που σημάδεψε την ανθρωπότητα. Που καρδιά για γλέντια;
Ώρα για οικογένεια
Η ζωή όμως συνεχίζεται. Και τα δυο αδέλφια αποφασίζουν να κάνουν οικογένεια. Ο Γιάννης παντρεύτηκε το 1947 την Ελευθερία Κατσιμπράκη και απέκτησε μια κόρη.
Άνθρωπος νοικοκύρης και προσγειωμένος δεν μπορεί να περιμένει το καθημερινό της οικογενείας του από τη μουσική. Αδιαφορώντας για τις εκκλήσεις των φίλων του ανοίγει φαρμακείο. Η στροφή αυτή δεν αφήνει ασυγκίνητο το βάρδο του Ρεθύμνου Γιώργη Καλομενόπουλο που του αφιερώνει το περίφημο «Γράμμα στο Μπαξέ».
Γιάννη, τα «ξύλα» τα ‘κρυψες και γίνηκες σπετσέρης
και τους γλεντζέδες τους παλιούς κάνεις πως δεν τους ξέρεις.
Γιάννη, σκίσε τις συνταγές και κάψε το κινίνο
και πιάσε στα χρυσόχερα λαούτο, μαντολίνο.
Μ’ αυτά τον πιο καλό γιατρό εσύ τον παραβγαίνεις
γιατί ανθρώπινες πληγές μ’ αυτά τα δυό τις γιαίνεις.
Κι αν τύχει κι έρθω άρρωστος, μη μου συστήσεις χάπι
μα πιάσε το λαούτο σου και μίλα μου γι’ αγάπη.
Τότε θα δεις από ψηλά δυο αστέρια να κυλήσουν
δυο πεθαμένων οι ψυχές να σε γλυκοφιλήσουν.
Ψυχές δυο φίλων που ‘φυγαν σ’ αγύριστο ταξίδι
η μία θα ‘ναι του Ροδινού κι η άλλη τ’ Αριστείδη.
Μια μαντινάδα μοναχή, Γιάννη, να πω μαζί σου
και να θαρρώ πως τα κλειδιά κρατώ του παραδείσου.
Να ίντα θα πω: «Ανάθεμα απού μπορεί κι αφήσει
τούτο το ψεύτικο ντουνιά να μην τόνε γλεντήσει».
Αυτό το ποίημα μελοποίησε αργότερα, το 1999, ο μεγάλος μας μουσικοσυνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης στη γνωστή σειρά για τα τραγούδια της παλιάς πόλης και το ερμήνευσε ο Μανώλης Λιδάκης.
Η Λαυρεντία παντρεύτηκε το 1949 με τον Μανώλη Βασιλονικολιδάκη με τον οποίο απέκτησε ένα κορίτσι τη Σταυρούλα, που συνέχισε την παράδοση της οικογένειάς της σπουδάζοντας μουσική.
Ζωή στα γλέντια
Στα γλέντια όμως παραμένει περιζήτητη. Σε κάθε γιορτή σε φιλικά σπίτια ρωτούσαν οι καλεσμένοι αν θα έρθουν ο Γιάννης με τη Λαυρεντία. Η καταφατική απάντηση σήμαινε πως το γλέντι θα έμενε αξέχαστο.
Κρίμα μόνο που δεν γράφτηκαν περισσότεροι δίσκοι. Και ο Γιάννης και η αδελφή του προτίμησαν να μείνουν κοντά στην οικογένεια και να δίνουν διέξοδο στο πάθος τους για μουσική μόνο στα φιλικά γλέντια στα οποία και έδιναν ζωή.
Ο Γιάννης Μπερνιδάκης έφυγε νωρίς. Ο θάνατός του ήταν μεγάλο πλήγμα για την αδελφή. Σιγά-σιγά ήταν και η χηρεία στο μεταξύ που της στέρεψε κάθε διάθεση για τραγούδι. Η ίδια θεωρούσε ότι «έσπασε» η φωνή της. Αυτό είχε πει και στη συνέντευξη της στον Μανόλη Σαλούστρο που με τα παιδιά του Μουσικού Σχολείου της έκαναν ένα εξαιρετικό αφιέρωμα με κάμεραμαν τον Γιώργο Γαβαλά.
Σαν έλειπε όμως ο σύντροφος της δημιουργίας, ο αδελφός της, με τι καρδιά να τραγουδήσει;
Η Λαυρεντία έφυγε από τη ζωή το Σάββατο 4 Αυγούστου 2012, σε ηλικία 97 ετών. Έζησε την απλή ζωή των ανθρώπων που μένουν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Και ποτέ δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός ότι έγραψε ιστορία καθώς ήταν η πρώτη γυναίκα που ηχογράφησε δίσκο κρητικής μουσικής κάνοντας κορυφαίους της τέχνης να υποκλιθούν στο ταλέντο της.
ΠΗΓΕΣ
www.cretan-music.gr
Συνέντευξη Μανόλη Σαλούστρου και αφιέρωμα μαθητών Μουσικού Σχολείου
Διάφορες αναφορές στο διαδίκτυο.
