Οι κίνδυνοι στο διαδίκτυο για τους ανήλικους και οι τρόποι αντιμετώπισής τους

Επικίνδυνα διαδικτυακά παιχνίδια έχουν εισβάλλει στην καθημερινή πραγματικότητα της «ιντερνετικής» ζωής, κυρίως ανήλικων, απειλώντας ακόμη και τη ζωή τους.

Ένα «παιχνίδι αυτοκτονίας», η «μπλε φάλαινα», που πρωτοεμφανίστηκε στη Ρωσία, πριν από μερικά χρόνια, «έφτασε» μέσα στο 2017 και στην Ελλάδα, βάζοντας σε κίνδυνο τη ψυχική και σωματική υγεία των ανηλίκων, κυρίως. Ιστοσελίδες στη Ρωσία προσπάθησαν να συσχετίσουν τον αυξημένο αριθμό αυτοκτονιών ατόμων νεαρής ηλικίας με «κάποιο παιχνίδι» και με ορισμένες διαδικτυακές ομάδες (social groups), οι οποίες σε προσκαλούσαν να γίνεις μέλος τους ή να εκτελέσεις ορισμένες δοκιμασίες.

Οι συσχετισμοί με το επικίνδυνο φαινόμενο εντάθηκαν όταν τον περασμένο Φεβρουάριο δύο νεαρές κοπέλες έδωσαν τέλος στη ζωή τους, μια εκ των οποίων ανάρτησε μια «μπλε φάλαινα». Η ονομασία του φαινομένου έχει δοθεί στην «μπλε φάλαινα», καθώς το συγκεκριμένο θηλαστικό, πολλές φορές χάνει το προσανατολισμό του από το υπόλοιπο κοπάδι και εξοκείλει στη στεριά, καταλήγοντας σε θάνατο, λόγω έλλειψης οξυγόνου και βλάβης των ζωτικών του οργάνων. Με αυτό το συσχετισμό θέλουν να παρακινήσουν παιδιά νεαρής ηλικίας να απομακρυνθούν από το «κοπάδι της κοινωνίας» και να «ξεχωρίσουν».

Όπως έγινε γνωστό, στη Ρωσία πραγματοποιήθηκαν συλλήψεις διαχειριστών διαδικτυακών ομάδων (τα επονομαζόμενα groups θανάτου), που παρακινούσαν νέα παιδιά να προκαλέσουν σωματικές ή ψυχικές βλάβες στον εαυτό τους. Στην κατάθεσή τους οι συγκεκριμένοι διαχειριστές υποστήριξαν πως ήθελαν απλώς να αυξήσουν την κυκλοφορία των groups σε δημοτικότητα και απήχηση στο διαδίκτυο και είχαν αναλάβει το ρόλο της κάθαρσης, ώστε να «εξαγνίσουν την κοινωνία από τους ανθρώπους – απόβλητα που ζούσαν ανάμεσά τους».

Σημειώνεται, ότι ο τρόπος λειτουργίας των συγκεκριμένων διαδικτυακών παιχνιδιών αποτελεί μέρος ενός άλλου φαινομένου, του λεγόμενου «grooming», δηλαδή της αποπλάνησης και παραπλάνησης ανηλίκων. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται διαδικτυακά, ξεκινώντας από άγνωστα αιτήματα φιλίας, μέσω μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή και κινητών, με σκοπό ο δράστης να «ψαρέψει» υποψήφια θύματα, νεαρής ηλικίας. Ο δράστης γνωρίζει πως ο έφηβος δεν θα ανταποκριθεί στο μήνυμα ή ερώτηση που θα στείλει, όπως «γεια σου, είμαι ο Χ. θέλεις να γίνουμε φίλοι», αλλά στο «γεια σου, είμαι ο Χ. θες να παίξεις ένα παιχνίδι που θα τεστάρει τις ικανότητες σου»; Αρχίζοντας να παίζει ο δράστης διαδικτυακά παιχνίδια, τα περισσότερα εκ των οποίων έχουν τον δικό τους χώρο επικοινωνίας (chat rooms), προσπαθεί να μειώσει τις αναστολές του παιδιού, δημιουργώντας έτσι ένα συναισθηματικό δεσμό μαζί του, με τελικό σκοπό να τον εμπιστευτεί και να τον θεωρήσει δικό του άνθρωπο.

Σημασία δεν έχει το όνομα ενός διαδικτυακού παιχνιδιού, αλλά το πόσο επικίνδυνο και παράτολμο μπορεί να γίνει. Άλλωστε σε αυτό «ποντάρουν» και όσοι έχουν δημιουργήσει αυτές τις προκλήσεις. Δηλαδή, περιέργεια, άγνοια κίνδυνου, αντιπαλότητα, μιμητισμό, θάρρος, τόλμη και προκλητικότητα των ατόμων νεαρής ηλικίας. Ένα παιδί που είναι περιθωριοποιημένο στο σχολείο και την οικογένειά του, μπορεί, λέγοντας ότι έχει κάνει αυτή τη δοκιμασία ή «πως διάλεξαν εμένα», να «διακριθεί», εφόσον δεν έχει τις δυνατότητες να ξεχωρίσει σε άλλους τομείς, καταφέρνοντας έτσι να συγκεντρώσει την προσοχή και τα βλέμματα των υπολοίπων. Αυτό πολύ εύκολα μπορεί να γίνει όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και ανεβάζοντας ένα βίντεο ή γράφοντας μερικές λέξεις σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιεί.

Το συγκεκριμένο φαινόμενο προκαλεί πλέον παγκόσμιο προβληματισμό. Στην διάδοσή του και την αποδοχή του έχουν βασιστεί όσοι ήθελαν να διαδοθεί παντού. Παρατηρείται, πλέον, το φαινόμενο να βγαίνουν στο διαδίκτυο χρήστες δηλώνοντας την επιθυμία να παίξουν και να τους επιλέξουν. Σε όσες χώρες έχουν αναφερθεί περιστατικά αυτοτραυματισμού ή πρόθεση εκδήλωσης αυτοκτονίας, δεν έχει γίνει άμεση σύνδεση με το φαινόμενο και πολλές φορές λαμβάνεται ως μια αυτοδιαδιδόμενη διαδικτυακή φάρσα. Η επικινδυνότητα των «παιχνιδιών» λαμβάνει ακραίες διαστάσεις. Από τη λήψη μιας ριψοκίνδυνης selfie σε ένα πολύ ψηλό κτίριο μέχρι παιχνίδια πνιγμού (choking game) ή τις «νεράϊδες της φωτιάς», όπου ζητείται από μικρά κορίτσια να ανάψουν το γκάζι στην κουζίνα του σπιτιού τους και να αυτοκτονήσουν, ώστε να γίνουν μετά … «νεράϊδες». Όλες αυτές οι προσκλήσεις απλά αλλάζουν ονόματα και δοκιμασίες,έχουν,όμως, τον ίδιο σκοπό και στόχο: Να βρουν απήχηση, ανταπόκριση και να οδηγήσουν άτομα στην αυτοτιμωρία τους.

Οδηγίες προς τους γονείς για το διαδίκτυο

Στη σημερινή εποχή, της συνεχούς και διαρκούς ενημέρωσης, όσο μεγάλη είναι η πληροφόρηση, αντίστοιχη είναι και η παραπληροφόρηση. Για αυτό χρειάζεται σωστή ενημέρωση και ποιοτική επικοινωνία. Ό,τι διαβάζουμε και βλέπουμε στο διαδίκτυο δεν είναι πάντα η αλήθεια. Καθημερινά υπάρχουν κοντά στα 2 δισ. διαθέσιμες ιστοσελίδες που διαβάζονται και περίπου 5 δισ. βίντεο που παρακολουθούνται.

Εκατομμύρια σελίδες δημιουργούνται καθημερινά, ενώ ανεβαίνουν εκατομμύρια βίντεο σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επομένως, σύμφωνα με τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος:

•   Χρειάζεται σωστή ενημέρωση και εξακρίβωση της πληροφορίας. Πρέπει να επαληθεύουμε την πηγή όσων διαβάζουμε. Δεν πρέπει να υπάρχει πανικός και κινδυνολογία από τη πλευρά των γονέων.
•   Δεν χρειάζεται ούτε άγχος, ούτε φόβος. Η ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο χρειάζεται. Θα πρέπει με ηρεμία και υπομονή να μάθουν και οι ίδιοι περί τίνος πρόκειται και να το συζητήσουν με τα παιδιά, αλλά και με τους κατάλληλους ανθρώπους, ώστε να το αντιμετωπίσουν με επιτυχία. Σωστή ενημέρωση, παραγωγικός χρόνος καθώς και ορθολογική χρήση. Χρειάζεται σωστή επικοινωνία με το παιδί. Όχι απλά πως ήταν η μέρα του και η καθημερινότητά του, αλλά εποικοδομητικός διάλογος για να μάθουμε πως αισθάνεται και τι του συμβαίνει.
•   Δεν μιλάμε με αγνώστους στο διαδίκτυο. Ακόμα και αν μπούμε σε αυτή τη διαδικασία προσπαθούμε να επαληθεύουμε ποιος ή ποια είναι, βλέποντας ποιους κοινούς φίλους έχουμε που να γνωρίζουμε.
•   Σωστά μέτρα πρόληψης, σύμφωνα και με την ηλικία του παιδιού. Τα παιδιά είναι ευάλωτα και μια απλή διαδικτυακή φιλία για αυτά μπορεί να εξελιχθεί σε υπόθεση εκφοβισμού, εκβιασμού, και απειλής όχι μόνο για το ίδιο το παιδί, αλλά και για τους ανθρώπους γύρω του. Για παράδειγμα «εάν δεν κάνεις αυτό που σου λέω και δεν μου στείλεις αυτά που θέλω, θα κάνω κακό στους δικούς σου».
•   Οι γονείς δεν θα πρέπει να πανικοβάλλονται με το άκουσμα μιας φράσης, όπως για παράδειγμα «μπλε φάλαινα». Στο παρελθόν παρατηρήθηκαν παρόμοια επικίνδυνα φαινόμενα, στα οποία ο θύτης παροτρυνόταν να κάνει κακό στον εαυτό του, να το καταγράψει και να το ανεβάσει στο διαδίκτυο, δείχνοντας τις ικανότητές του. Οι περισσότεροι πιστεύουν πως είναι μια ειδική εφαρμογή που πρέπει να ψάξεις να βρεις και να κατεβάσεις. Δυστυχώς, στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο απλά. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να στείλει ένα μήνυμα το οποίο να λέει: «Σε προκαλώ να κάνεις κάτι που δεν έχεις το θάρρος». Και από αυτό το σημείο αρχίζουν όλα… Μπορεί να έχει την μορφή ενός ηλεκτρονικού μηνύματος, ενός chat, μίας πρόσκλησης σε ένα άγνωστο group-διαδικτυακής ομάδας, ένα άγνωστο αίτημα φιλίας,ένα μήνυμα στο κινητό ή ενός συνδέσμου (link).

Παράλληλα, οι γονείς που έχουν παιδιά ηλικίας μέχρι 9 ετών θα πρέπει να προσέχουν και να εφαρμόζουν τα εξής:

•   Να θέσουν όρια διαδικτυακής χρήσης. Το διαδίκτυο δεν θα πρέπει να παρέχεται ως τρόπος απασχόλησης ή ψηφιακός κηδεμόνας του παιδιού.
•   Να θέσουν συγκεκριμένες χρονικές περιόδους, καθώς και τις ιστοσελίδες που θα βλέπουν τα παιδιά. Θα πρέπει να ενεργοποιηθούν οι γονικοί έλεγχοι στις ηλεκτρονικές συσκευές και σε σχετικές ιστοσελίδες.
•   Δεν θα πρέπει να δίνονται προσωπικές πληροφορίες μέσω διαδικτύου. Η οποιαδήποτε συζήτηση πρέπει να είναι εποικοδομητική, ακόμα και με τα άλλα μέλη της οικογένειας, ώστε να υπάρχει κοινή γραμμή.

Για γονείς με παιδιά ηλικίας 10 ετών και άνω:

•   Θα πρέπει να γίνει εποικοδομητική συζήτηση για το τι πρέπει να ανεβαίνει και να λέγεται στο διαδίκτυο.
•   Δεν θα πρέπει να αποτελεί το διαδίκτυο την απάντηση σε όλα τα ζητήματα της ηλικίας τους, από την εμφάνιση, την υγεία, μέχρι και θέματα ερωτικού περιεχομένου.
•   Οι γονείς θα πρέπει να εξηγήσουν στα παιδιά τη διαφορά μεταξύ εχεμύθειας-εμπιστευτικότητας και απόκρυψης – υπεκφυγής. Ό,τι έχει σχέση με την ψυχική και σωματική υγεία δεν είναι ούτε παιχνίδι ούτε πρόσκληση, αλλά επικίνδυνη παγίδα για τους γονείς, αλλά και την ίδια τη ζωή των παιδιών τους.

Οι δράσεις της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος

Η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της ΕΛ.ΑΣ, με επικεφαλής τον Γιώργο Παπαπροδρόμου, δίνει έναν ατέρμονο αγώνα για την πρόληψη, αλλά και δραστική αντιμετώπιση των κινδύνων που εγκυμονεί το διαδίκτυο. «Αρχικά πρέπει να «κτίσουμε» μια κουλτούρα εμπιστοσύνης και έτσι εκ του αποτελέσματος να είμαστε πιο θωρακισμένοι και να έχουμε την ασφάλεια ως ζητούμενο αγαθό», τονίζει χαρακτηριστικά στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κ. Παπαπροδρόμου.

«Εκτός από την καταστολή του Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, η Υπηρεσία μας δίνει ιδιαίτερη έμφαση και στην πρόληψή του», προσθέτει ο έμπειρος επικεφαλής της ΔΙΔΗΕ. «Στο πλαίσιο αυτό έχει αναπτύξει ένα σύνολο καινοτόμων δράσεων με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, του εμπορικού κόσμου, των εταιριών καθώς και των δημόσιων και ακαδημαϊκών οργανισμών, σε θέματα που αφορούν την ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο, τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε αυτό, καθώς και τους τρόπους προστασίας».

Συνοπτικά, οι καινοτόμες δράσεις που έχουν υλοποιηθεί από την ΔΙΔΗΕ είναι οι εξής:

•   Μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και του υπουργείου Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων. Στόχος του είναι η προώθηση της συνεργασίας, μέσω της ανάπτυξης στοχευμένων δράσεων, για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών και τη μετεκπαίδευση – εξειδίκευση του αστυνομικού προσωπικού.

.

•   Ημερίδες ασφαλούς πλοήγησης: Το Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνομίας, μέσω της ΔΙΔΗΕ, διοργανώνει ημερίδες σε όλη τη χώρα, έχοντας ως στόχο την ενημέρωση των πολιτών και ιδιαίτερα των μαθητών, των γονέων και των εκπαιδευτικών, για τα φαινόμενα διαδικτυακής βίας, τους κινδύνους που ελλοχεύουν στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και γενικά την πρόληψη και την αντιμετώπιση των κινδύνων που σχετίζονται με τις νέες τεχνολογίες.
•   Διοργάνωση συνεδρίων σε ευρωπαϊκό επίπεδο: Από 2012 έως και το 2016, με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ασφαλούς Πλοήγησης στο Διαδίκτυο, πραγματοποιήθηκαν πέντε σχετικά συνέδρια, τα οποία περιελάμβαναν παρουσιάσεις από διακεκριμένους και εξειδικευμένους σε θέματα που αφορούν στην ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο, επιστήμονες της Ελλάδας και του εξωτερικού. Στα συνέδρια αυτά αναπτύχθηκαν θεματολογίες σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις σε θέματα του διαδικτύου, όπως και σχετικές με τη νομοθεσία που εφαρμόζεται στο χώρο του κυβερνοεγκλήματος. Τα συνέδρια ήταν ανοιχτής δομής και επικοινωνίας, δεδομένου ότι μεταδίδονταν μέσω διαδικτύου, με εφαρμογές live – streaming, από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Αστυνομίας. Μετά την ολοκλήρωση των συνεδρίων η ΔΙΔΗΕ προχώρησε στην έκδοση των πρακτικών των συνεδρίων σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, μέσα από τα οποία δίνεται η δυνατότητα στους πολίτες να ενημερωθούν αναλυτικά για τις εισηγήσεις που πραγματοποιήθηκαν στα συνέδρια.
•   Τηλεδιασκέψεις με σχολικές μονάδες: Πραγματοποιούνται, ενημερώσεις σε σχολεία σε όλη την Ελλάδα, μέσω της υιοθέτησης της τεχνολογίας των τηλεδιασκέψεων με παράλληλη σύνδεση σε πολλαπλά σημεία. Η τηλεδιάσκεψη γίνεται σε πραγματικό χρόνο και επιτρέπει να πραγματοποιηθεί παρουσίαση, συνομιλία, ερωτήσεις και απαντήσεις μεταξύ ομιλητών και ακροατών που βρίσκονται σε απόσταση.
•   Τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά σποτ: Η ΔΙΔΗΕ προχώρησε στην παραγωγή και προβολή μέσω ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών πανελλαδικής εμβέλειας, τεσσάρων τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σποτ, στο πλαίσιο της εκστρατείας πληροφόρησης ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων για την προστασία τους από τις παγίδες του διαδικτύου.
•   Συγγραφή και διαμοιρασμός ενημερωτικών φυλλαδίων: Έχουν εκδοθεί ενημερωτικά φυλλάδια για την παροχή συμβουλών για ασφαλέστερη πλοήγηση στο Διαδίκτυο.
•   Εκπαιδευτικές επισκέψεις: Πολλά σχολεία και φορείς υποβάλλουν αιτήματα προς τη ΔΙΔΗΕ για να επισκεφτούν τις εγκαταστάσεις της και να ενημερωθούν για θέματα που αφορούν την ασφάλεια στο διαδίκτυο.
•   Συμμετοχή στο Πληροφοριακό Κέντρο της ΕΛ.ΑΣ. στη ΔΕΘ: Περισσότεροι από 50.000 πολίτες επισκέφθηκαν το περίπτερο της ΕΛ.ΑΣ τα τελευταία χρόνια και ενημερώθηκαν σχετικά με την ασφαλή διαδικτυακή πλοήγηση και τη διεξαγωγή ασφαλών ηλεκτρονικών συναλλαγών, με αποτέλεσμα το περίπτερο να αποτελέσει σημαντικό πόλο έλξης.
•   Ιστότοπος cyberkid.gr και εφαρμογή Cyberkid: Στο www.cyberkid.gr παρέχονται χρήσιμες πληροφορίες και συμβουλές σχετικά με το πως μπορεί να εκμεταλλευτεί όλη η οικογένεια τα θετικά των σύγχρονων τεχνολογιών που μας περιβάλλουν και φυσικά του διαδικτύου. Στο πλαίσιο της συνεχούς ενημέρωσης και ανάπτυξης του ιστότοπου δημιουργήθηκε η ενότητα «Ψηφιακή Αλάνα», όπου τα παιδιά μπορούν να παίζουν τα αγαπημένα τους ηλεκτρονικά παιχνίδια με απόλυτη προστασία από τους κινδύνους που παραμονεύουν στο διαδίκτυο. Ταυτόχρονα, η εφαρμογή Cyberkid για κινητά δημιουργήθηκε με σκοπό να ενημερώνει καθημερινά τους γονείς και τα παιδιά κάθε οικογένειας για την ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο και τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε αυτό. Επίσης, είναι μία διαδραστική εφαρμογή, η οποία δίνει την δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με τη ΔΙΔΗΕ, μέσω της γραμμής CYBER ALERT, αλλά και μέσω αποστολής άμεσου μηνύματος e-mail, με τη χρήση ενός κουμπιού, ενώ υπάρχει η δυνατότητα ψυχαγωγίας μέσω των διαφόρων παιχνιδιών.

.

•   Ιστότοπος Cyberalert.gr – Feelsafe και εφαρμογή Feelsafe: Με την αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου στις καθημερινές αγορές και τις εμπορικές συναλλαγές, κρίνεται επιβεβλημένη η διεύρυνση της ενημέρωσης ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου και η περαιτέρω ενημέρωση μεταξύ άλλων και του εμπορικού κόσμου. Στο πλαίσιο αυτό, το υπουργείο Εσωτερικών σε συνεργασία με την ΕΛ.ΑΣ και την ΔΙΔΗΕ και την Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου προχώρησαν στην υλοποίηση πλατφόρμας καινοτόμων δράσεων με την ονομασία «FeelSafe». Στόχος είναι η από κοινού συστηματική και επιστημονική μελέτη των θεμάτων και προβλημάτων που προκύπτουν για το εμπόριο και τους καταναλωτές από τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, με σκοπό την ενημέρωση εμπόρων και καταναλωτών για τους διαδικτυακούς κινδύνους και την ασφαλή χρήση του διαδικτύου στις εμπορικές συναλλαγές και τις διαδικτυακές αγορές.
•   Έτσι υλοποιήθηκε η ιστοσελίδα αλλά και η πρωτοποριακή εφαρμογή (application) “FeelSafe”, οι οποίες αποτελούν βασικό βήμα ενημέρωσης των καταναλωτών αλλά και των μελών της Ε.Σ.Ε.Ε., μιας και το μεγαλύτερο μέρος των χρηστών, χρησιμοποιεί «έξυπνα» κινητά στην καθημερινότητά του. Στην πλατφόρμα αυτή παρουσιάζονται με άμεσο τρόπο οδηγίες για την αποφυγή ηλεκτρονικών απατών ανά κατηγορία. Ο συνδυασμός αυτών των πληροφοριών με online γραμμή καταγγελιών και η καθημερινή ενημέρωση από εξειδικευμένους αξιωματικούς της ΔΙΔΗΕ για τις τρέχουσες παγίδες – απάτες κρίνεται ως καθοριστική στην έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών.
•   Παρουσία στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (Facebook και Twitter): Η σελίδα του Cyberkid στο Facebook δημιουργήθηκε τον Μάιο του 2014 με σκοπό να ενισχύσει την προβολή της ιστοσελίδας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τον Απρίλιο του 2015 ξεκίνησε η λειτουργία του λογαριασμού Twitter «@CyberAlertGR» που έχει ως στόχο την άμεση και σε πραγματικό χρόνο ενημέρωση των πολιτών για τους κινδύνους που ανακύπτουν καθημερινά στο διαδίκτυο, ενώ ταυτόχρονα και οι ίδιοι θα μπορούν να ενημερώσουν τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος σε περίπτωση κινδύνου ή απειλής στο διαδίκτυο. Επίσης, τον Αύγουστο του 2015, δημιουργήθηκε αντίστοιχη σελίδα και στο Facebook «CYBER ALERT»