Είναι ένα από τα πιο παλιά μοναστήρια της Κρήτης σε απόσταση 21,3 χλμ. από το
Ηράκλειο. Βρίσκεται σε μια καταπράσινη περιοχή στα νότια του χωριού Βενεράτο. Το μοναστήρι χτίστηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού, όπως βεβαιώνουν τα κιονόκρανα που βρίσκονται στον περίβολο της μονής. Είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και λειτουργεί από τους πρώτους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Την αίγλη και τη δύναμη του – κατείχε τεράστιες περιουσίες και μετόχια σ’ όλη σχεδόν την Κεντρική Κρήτη – την όφειλε στο γεγονός ότι ανήκε στον Aυτοκράτορα. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Βενετούς, το διεκδίκησε ο Λατίνος Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης και ο ίδιος ο Δόγης της Βενετίας, μια διαμάχη που όπως φαίνεται από τα ενετικά αρχεία κράτησε πολλά χρόνια.
Επί Τουρκοκρατίας και παρόλο που οι γυναικείες μονές βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, το μοναστήρι κατάφερε να επιβιώσει ως την Επανάσταση του 1821. Τότε όμως έπεσε θύμα της πρωτοφανούς αγριότητας των Τούρκων: πυρπολήθηκε και από τις 70 μοναχές σώθηκαν μόνο τρεις. Μία από τις μοναχές που επιβίωσε της καταστροφής, η Παρθενία, κατάφερε να ανακαινίσει και να ανασυγκροτήσει το μοναστήρι μέσα από τους σωρούς των ερειπίων κι έτσι στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε μια καινούργια περίοδος ακμής.
Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της Παλιανής είναι η Αγία Μυρτιά, μια αιωνόβια μυρτιά που βρίσκεται στα νότια του Καθολικού και η οποία εορτάζεται στις 23 Σεπτεμβρίου, καθώς πιστεύεται ότι μέσα στον κορμό της βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας. Πρόκειται βέβαια για άλλη μια περίπτωση επιβίωσης της αρχαίας λατρείας δέντρων που είχε ακμάσει στην Κρήτη κατά τη Μινωική περίοδο. Η ευλογία των άρτων γίνεται κάτω από το ιερό δέντρο, γεγονός που αποδεικνύει τη σύνδεση της παράδοσης του χθες της με το σήμερα.
.
Σήμερα το μοναστήρι δεν είναι κοινοβιακό, αλλά ιδιόρρυθμο. Οι καλόγριες που ζουν εδώ ασχολούνται με την χειροτεχνία και θα έχετε την ευκαιρία να θαυμάσετε τα ωραία κεντήματα που έχουν δημιουργήσει.
