Σύμφωνα με το θρύλο της Αγίας Λαύρας, η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε στις 25
Μαρτίου 1821, όταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα. Η άποψη έγινε ευρέως διαδεδομένη ήδη από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια με τη θρυλική σκηνή να αναφέρεται σε πλήθος πηγών και οι καλλιτεχνικών αναπαραστάσεων.
Φωτογραφία: H δοξολογία στης Αγία Λάβρα πριν την επανάσταση.
.
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και η κήρυξη της Επανάστασης στη Αγία Λαύρα
Ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν αναφέρει κάτι σχετικό στα απομνημονεύματά του, όπως δεν αναφέρει και την τελετή ορκωμοσίας που τέλεσε στην Πάτρα. Ορισμένοι ιστορικοί ήδη από το 19ο αιώνα θεωρούν τη διήγηση αυτή φανταστική. Ωστόσο, σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν το γεγονός φανταστικό, εμπνευσμένο από το Γάλλο φιλέλληνα Φρανσουά Πουκεβίλ. Άλλοι μελετητές απορρίπτουν αυτή την άποψη και άλλοι θεωρούν την δοξολογία γεγονός, υποθέτοντας ότι πρέπει να έγινε υπό τον επίσκοπο Προκόπιο και όχι τον Γερμανό.
Είτε ως θρύλος είτε ως γεγονός η κήρυξη της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα κατέχει σημαντική θέση στην ελληνική δημόσια ιστορία και αποτελεί αντικείμενο ιδεολογικής αντιπαράθεσης. Διδασκόταν ως γεγονός στα ελληνικά σχολεία μέχρι το 1982, αλλά έχει απαλειφθεί από τα νεώτερα βιβλία ιστορίας, στα οποία η 25η Μαρτίου αναφέρεται απλώς ως η καθιερωμένη ημερομηνία εορτασμού της επετείου της επανάστασης.
Φωτογραφία: O Παλαιών Πατρών Γερμανός σηκώνει το λάβαρο της επανάστασης
Πως επιλέχθηκε η ημέρα της Επανάστασης
Ως ημέρα έναρξης της επανάστασης είχε οριστεί από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη “ως ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους η 25η Μαρτίου, εορτή του Ευαγγελισμού για τους Ορθοδόξους. Οι συγκεντρωμένοι στη συνέλευση της Βοστίτσας πρόκριτοι της Πελοποννήσου εξέτασαν ως εναλλακτικές ημερομηνίες κήρυξης της Επανάστασης την 23 Απριλίου και την 21 Μαΐου, εορτές του Αγίου Γεωργίου και των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης αντίστοιχα, σε περίπτωση που δεν είχαν πληροφορηθεί τις διαθέσεις της Ρωσίας, αλλά κατέληξαν στην 25η Μαρτίου, εκτός εάν λάμβαναν πρόσκληση μετάβασης στην Τριπολιτσά.
Ως ημέρα έναρξης της επανάστασης είχε οριστεί από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη “ως ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους η 25η Μαρτίου, εορτή του Ευαγγελισμού για τους Ορθοδόξους. Οι συγκεντρωμένοι στη συνέλευση της Βοστίτσας πρόκριτοι της Πελοποννήσου εξέτασαν ως εναλλακτικές ημερομηνίες κήρυξης της Επανάστασης την 23 Απριλίου και την 21 Μαΐου, εορτές του Αγίου Γεωργίου και των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης αντίστοιχα, σε περίπτωση που δεν είχαν πληροφορηθεί τις διαθέσεις της Ρωσίας, αλλά κατέληξαν στην 25η Μαρτίου, εκτός εάν λάμβαναν πρόσκληση μετάβασης στην Τριπολιτσά.
Η σύσκεψη στην Αγία Λαύρα
Στις 10 ή 13 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε στην Αγία Λαύρα σημαντική σύσκεψη, παρουσία του Μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού. Με βάση τα όσα αναφέρονται στα απομνημονεύματα του Π. Π. Γερμανού, η πλειονότητα των ιστορικών υποστηρίζει πως στη σύσκεψη αυτή δεν πάρθηκε καμία απόφαση σχετικά με την έναρξη της επανάστασης. Άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν το αντίθετο, βασιζόμενοι σε μαρτυρίες από οικογενειακά αρχεία αγωνιστών του 21, που αναφέρουν ότι στις 17 Μαρτίου, ημέρα εορτής του Αγίου Αλεξίου, πολιούχου των Καλαβρύτων, τελέστηκε δοξολογία και ακολούθησε ορκωμοσία των αγωνιστών. Την κήρυξη της επανάστασης στις 17 Μαρτίου αναφέρει και ο Ι. Κωλέττης το 1835, ενώ θεωρεί ότι η Επανάσταση γενικεύτηκε την 25 Μαρτίου την οποία και θεωρεί ημέρα αναγέννησης της Ελλάδος. Η δοξολογία, της 17ης Μαρτίου καταγράφεται και από ανώνυμο συγγραφέα το 1850, ο οποίος ταυτόχρονα παραθέτει και άλλο έντυπο όπου επίσης αναφέρεται η σκηνή στην Αγία Λαύρα υπό τον Γερμανό.Ο ιστοριοδίφης Δημήτριος Καμπούρογλου που μελέτησε τα απομνημονεύματα και τα χειρόγραφα του Πατρών Γερμανού πίστευε ότι οι σχετικές αναφορές “δεν μπορούν να θεωρηθούν απίθανες”.
Στις 10 ή 13 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε στην Αγία Λαύρα σημαντική σύσκεψη, παρουσία του Μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού. Με βάση τα όσα αναφέρονται στα απομνημονεύματα του Π. Π. Γερμανού, η πλειονότητα των ιστορικών υποστηρίζει πως στη σύσκεψη αυτή δεν πάρθηκε καμία απόφαση σχετικά με την έναρξη της επανάστασης. Άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν το αντίθετο, βασιζόμενοι σε μαρτυρίες από οικογενειακά αρχεία αγωνιστών του 21, που αναφέρουν ότι στις 17 Μαρτίου, ημέρα εορτής του Αγίου Αλεξίου, πολιούχου των Καλαβρύτων, τελέστηκε δοξολογία και ακολούθησε ορκωμοσία των αγωνιστών. Την κήρυξη της επανάστασης στις 17 Μαρτίου αναφέρει και ο Ι. Κωλέττης το 1835, ενώ θεωρεί ότι η Επανάσταση γενικεύτηκε την 25 Μαρτίου την οποία και θεωρεί ημέρα αναγέννησης της Ελλάδος. Η δοξολογία, της 17ης Μαρτίου καταγράφεται και από ανώνυμο συγγραφέα το 1850, ο οποίος ταυτόχρονα παραθέτει και άλλο έντυπο όπου επίσης αναφέρεται η σκηνή στην Αγία Λαύρα υπό τον Γερμανό.Ο ιστοριοδίφης Δημήτριος Καμπούρογλου που μελέτησε τα απομνημονεύματα και τα χειρόγραφα του Πατρών Γερμανού πίστευε ότι οι σχετικές αναφορές “δεν μπορούν να θεωρηθούν απίθανες”.
Όταν διέρρευσε το μυστικό της επανάστασης
Καθώς το μυστικό της επανάστασης διέρρευσε, οι επαναστατικές κινήσεις άρχισαν νωρίτερα. Από τις 14 έως τις 20 Μαρτίου έλαβαν χώρα σε διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου επιθέσεις εναντίον Τούρκων με σκοπό να παραμεριστούν οι δισταγμοί κάποιων προκρίτων. Στις 21 Μαρτίου 600 άνδρες επιτέθηκαν στους πύργους των Καλαβρυτινών Τούρκων, οι οποίοι παραδόθηκαν μετά από σύντομη αντίσταση.
Φωτογραφία: Παλαιών Πατρών Γερμανός
Μετά από πλήθος μικρών επαναστατικών επιτυχιών ο Παλαιών Πατρών Γερμανός φαίνεται ότι ανέλαβε και στρατιωτικά καθήκοντα “χωρίς να παραμελήσει ουδέν των ιεραρχικών αυτού καθηκόντων και μπήκε στην Πάτρα είτε στις 25 Μαρτίου σύμφωνα με τον Αμβρόσιο Φραντζή, τον Πουκεβίλ και τον G. Finlay, είτε στις 22 Μαρτίου σύμφωνα με τον Αναστάσιο Γούδα και τον Σπ. Τρικούπη.
Πηγές:
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ’, Εκδοτική Αθηνών, 1975, σελ. 83-84
Κρεμμυδάς 1996, σελίδες 18-20
Στέφανος Π. Παπαγεωργίου (2005). Από το γένος στο έθνος, Η θεμελίωση του ελληνικού κράτους, 1821- 1862. Αθήνα: Παπαζήσης, σελ. 110. «Πρόκειται για γεγονός όχι απλώς παραποιημένο, αλλά εντελώς φανταστικό.»
Gallant, Thomas (2015). The Edinburgh History of the Greeks, 1768 to 1913: The Long Nineteenth Century. Εδιμβούργο: Edinburgh University Press. «the event never happened, and indeed, very little of note occurred on the twenty-fifth»
Σ. Καργάκος, 2014, Β’, σ. 26 :
“Ήταν φυσικό λοιπόν, την 25 Μαρτίου ο εορτασμός στην Αγία Λαύρα να πάρει πανηγυρικό χαρακτήρα, αφού άλλωστε η Μονή […] τελούσε υπό την προστασία της Παναγίας. Σε τέτοιες δοξολογίες συνηθίζεται να κρατούν και να υψώνουν λάβαρα και από εκεί ξεκινά η παρεξήγηση ότι το λάβαρο στην Αγία Λαύρα ύψωσε ο Γερμανός. Αν υπήρχε δεσπότης στον εορτασμό, αυτός πρέπει να ήταν ο τοπικός μητροπολίτης Προκόπιος.”
“Ήταν φυσικό λοιπόν, την 25 Μαρτίου ο εορτασμός στην Αγία Λαύρα να πάρει πανηγυρικό χαρακτήρα, αφού άλλωστε η Μονή […] τελούσε υπό την προστασία της Παναγίας. Σε τέτοιες δοξολογίες συνηθίζεται να κρατούν και να υψώνουν λάβαρα και από εκεί ξεκινά η παρεξήγηση ότι το λάβαρο στην Αγία Λαύρα ύψωσε ο Γερμανός. Αν υπήρχε δεσπότης στον εορτασμό, αυτός πρέπει να ήταν ο τοπικός μητροπολίτης Προκόπιος.”
Μαυρογιάνης Διονύσιος, Όψεις του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού βίου στην Αχαΐα και στον Μοριά κατά την έναρξη της επαναστατικής διαδικασίας του 1821. Ανέκδοτη εμπορική αλληλογραφία του Γάλλου προξένου στην Πάτρα Ούγου ουκεβίλ (1820-1822). Πελοποννησιακά, τ. ΚΘ’ (2007-2008), σ. 262-263.
Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοση 1860, τομ. Α’ σελ. 23
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ’, Εκδοτική Αθηνών, 1975, σελ. 82
Διαμαντής Αθ. Κωνσταντίνος, Πρότασις καθιερώσεως εθνικών επετείων και δημοσίων αγώνων κατά το πρότυπον των εορτών της αρχαιότητος κατά το έτος 1835, “Αθηνά”, Σύγγραμμα περιοδικόν της εν Αθήναις Επιστημονικής Εταιρείας. τομ. 73, 74. (1972, 1973), σελ. 314.
