Μόλις ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, ο Χουρσίτ πασάς, που πολιορκούσε
τον Αλή πασά στα Γιάννενα, έστειλε στην Ανατολική Στερεά, ισχυρότατες στρατιωτικές δυνάμεις με επικεφαλής τον Τουρκαλβανό Ομέρ Βρυώνη και τον Κιοσέ Μεχμέτ.
Ο Ομέρ Βρυώνης, μόλις είχε διοριστεί από τον σουλτάνο πασάς του Βερατίου, καθώς τον θεωρούσε ένα από τους πλέον ικανούς στρατηγούς του. Έτσι, ήταν σίγουρος ότι θα κατέπνιγε εύκολα την επανάσταση στην Ανατολική Στερεά.
Στα μέσα Απριλίου, οι δυο στρατηγοί του σουλτάνου, πέρασαν από τη Θεσσαλία στη Στερεά και συγκρούστηκαν με τον Αθανάσιο Διάκο και τους άντρες του στην Αλαμάνα, τους οποίους όπως είναι γνωστό εξουδετέρωσαν παρά την ηρωική τους αντίσταση. Είναι επίσης γνωστό και το τραγικό τέλος του Αθανάσιου Διάκου.
Αμέσως μετά έγινε προσπάθεια να ανασυνταχθούν οι ελληνικές δυνάμεις της περιοχής της Λειβαδιάς. Νέος οπλαρχηγός ανέλαβε ο Βασίλης Μπούσγος που είχε στη διάθεσή του 1.000 άνδρες και όσους από τους άνδρες του Αθ. Διάκου σώθηκαν μετά την μάχη της Αλαμάνας. Ο Ομέρ Βρυώνης, από τη Λαμία που είχε στρατοπεδεύσει, πήγε στο Ελευθεροχώρι όπου είχαν συγκεντρωθεί και τους διέλυσε. Το ηθικό των επαναστατημένων Ελλήνων είχε αρχίσει να κλονίζεται και η Επανάσταση σε Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο, κινδύνευε σοβαρά.
Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ
Γιος του περίφημου κλεφταρματολού της Ρούμελης Ανδρούτσου, ο οποίος σκοτώθηκε από τους Τούρκους στην Κωνσταντινούπολη το 1798, είχε γεννηθεί το 1790, πιθανότατα στην Πρέβεζα. Ήταν αδελφοποιτός με τον Αλή Πασά, ο οποίος τον είχε υπό την προστασία του και του έδωσε το αρματολίκι της Λειβαδιάς, ουσιαστικά ολόκληρη την Ανατολική Στερεά.
Όταν ο Αλή Πασάς, πολιορκήθηκε από τα σουλτανικά στρατεύματα, ο Ανδρούτσος έσπευσε να τον βοηθήσει. Βλέποντας όμως ότι το τέλος του Αλή πλησιάζει, μαζί με 1.500 Έλληνες, εγκατέλειψαν την πολιορκημένη πόλη, με πρόσχημα ότι θα επιτεθούν στους πολιορκητές. Από τα Γιάννενα, πήγε στους Παξούς. Από εκεί στην Πάτρα, στη συνέχεια σε μια μονή κοντά στο Γαλαξίδι, όπου κρυβόταν και στις αρχές Μαΐου 1821, έφτασε στο Χάνι της Γραβιάς, που απείχε 5 ώρες από τα Σάλωνα (Άμφισσα). Μαζί του ήταν το πρωτοπαλίκαρό του Ιωάννης Γκούρας. Σε λίγες μέρες, έφτασαν στη Γραβιά κι ο Δυοβουνιώτης με τον Πανουργία. Ο Γκούρας, κατευθύνθηκε στα Σάλωνα όπου σκότωσε όλους τους Τούρκους μπέηδες.
Να σημειώσουμε ότι ο Ομέρ Βρυώνης, ο οποίος γνώριζε άπταιστα ελληνικά, ήταν παλιός γνώριμος και φίλος του Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Όταν ο Αλή Πασάς, πολιορκήθηκε από τα σουλτανικά στρατεύματα, ο Ανδρούτσος έσπευσε να τον βοηθήσει. Βλέποντας όμως ότι το τέλος του Αλή πλησιάζει, μαζί με 1.500 Έλληνες, εγκατέλειψαν την πολιορκημένη πόλη, με πρόσχημα ότι θα επιτεθούν στους πολιορκητές. Από τα Γιάννενα, πήγε στους Παξούς. Από εκεί στην Πάτρα, στη συνέχεια σε μια μονή κοντά στο Γαλαξίδι, όπου κρυβόταν και στις αρχές Μαΐου 1821, έφτασε στο Χάνι της Γραβιάς, που απείχε 5 ώρες από τα Σάλωνα (Άμφισσα). Μαζί του ήταν το πρωτοπαλίκαρό του Ιωάννης Γκούρας. Σε λίγες μέρες, έφτασαν στη Γραβιά κι ο Δυοβουνιώτης με τον Πανουργία. Ο Γκούρας, κατευθύνθηκε στα Σάλωνα όπου σκότωσε όλους τους Τούρκους μπέηδες.
Να σημειώσουμε ότι ο Ομέρ Βρυώνης, ο οποίος γνώριζε άπταιστα ελληνικά, ήταν παλιός γνώριμος και φίλος του Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΟΜΕΡ ΒΡΥΩΝΗ ΣΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ ΑΝΡΟΥΤΣΟ – Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΑ ΔΟΘΕΙ Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΓΡΑΒΙΑ – <<Ο ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ>> ΧΟΡΟΣ .
Ο Ομέρ Βρυώνης πίστευε ότι θα μπορέσει να προσεταιριστεί τον Ανδρούτσο. Γι’ αυτό, όταν πληροφορήθηκε ότι βρίσκεται στη Στερεά Ελλάδα, του έστειλε επιστολή με την οποία ζητούσε να συμπράξει μαζί του και ως αντάλλαγμα, του πρόσφερε την οπλαρχηγία όλης της Ανατολικής Στερεάς.
Ως τόπος συνάντησης, ορίστηκε το χάνι της Γραβιάς.
Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που ο Ανδρούτσος βρέθηκε εκεί, όπως γράψαμε παραπάνω.
Μόνο που τον Ομέρ Βρυώνη, τον περίμεναν στη Γραβιά ιδιαίτερα δυσάρεστες εκπλήξεις…
Στο χάνι της Γραβιάς, πραγματοποιήθηκε συμβούλιο των οπλαρχηγών. Από την επιστολή του Ομέρ Βρυώνη στον Ανδρούτσο, διαφαινόταν ότι ο Τουρκαλβανός στρατηγός θα έφευγε από τη Λαμία και θα κατευθυνόταν προς το Γαλαξίδι και από εκεί, με πλοία, θα μετέβαινε στην Πελοπόννησο, καθώς θεωρούσε ότι αν πήγαινε στον Μοριά μέσω Ισθμού, στη διαδρομή θα είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, στις στενές και δύσβατες διαβάσεις που θα ακολουθούσε.
Στο συμβούλιο, ο Ανδρούτσος επέμεινε να αμυνθούν στο Χάνι, ενώ ο Δυοβουνιώτης με τον Πανουργιά διαφωνούσαν και ήθελαν να αμυνθούν δεξιά και αριστερά απ’ αυτό. Οι Έλληνες ήταν 1.300, ενώ ο Ομέρ Βρυώνης είχε στη διάθεσή του περισσότερους από 9.000 άνδρες.
Ο Ανδρούτσος ήθελε να αμυνθούν στο χάνι, γιατί οι αντίπαλοι θα ήταν ακάλυπτοι και θα δεχόταν πυρά κατά μέτωπο. Βέβαια, υπήρχε ο κίνδυνος επειδή το χάνι ήταν πλινθόκτιστο να το γκρεμίσουν με ευκολία οι Τούρκοι.
Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που ο Ανδρούτσος βρέθηκε εκεί, όπως γράψαμε παραπάνω.
Μόνο που τον Ομέρ Βρυώνη, τον περίμεναν στη Γραβιά ιδιαίτερα δυσάρεστες εκπλήξεις…
Στο χάνι της Γραβιάς, πραγματοποιήθηκε συμβούλιο των οπλαρχηγών. Από την επιστολή του Ομέρ Βρυώνη στον Ανδρούτσο, διαφαινόταν ότι ο Τουρκαλβανός στρατηγός θα έφευγε από τη Λαμία και θα κατευθυνόταν προς το Γαλαξίδι και από εκεί, με πλοία, θα μετέβαινε στην Πελοπόννησο, καθώς θεωρούσε ότι αν πήγαινε στον Μοριά μέσω Ισθμού, στη διαδρομή θα είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, στις στενές και δύσβατες διαβάσεις που θα ακολουθούσε.
Στο συμβούλιο, ο Ανδρούτσος επέμεινε να αμυνθούν στο Χάνι, ενώ ο Δυοβουνιώτης με τον Πανουργιά διαφωνούσαν και ήθελαν να αμυνθούν δεξιά και αριστερά απ’ αυτό. Οι Έλληνες ήταν 1.300, ενώ ο Ομέρ Βρυώνης είχε στη διάθεσή του περισσότερους από 9.000 άνδρες.
Ο Ανδρούτσος ήθελε να αμυνθούν στο χάνι, γιατί οι αντίπαλοι θα ήταν ακάλυπτοι και θα δεχόταν πυρά κατά μέτωπο. Βέβαια, υπήρχε ο κίνδυνος επειδή το χάνι ήταν πλινθόκτιστο να το γκρεμίσουν με ευκολία οι Τούρκοι.
Τελικά, ακολουθήθηκε μια μέση λύση. Ο Πανουργιάς κι ο Δυοβουνιώτης, πήραν θέση αριστερά απ’ το χάνι στον δρόμο προς το βουνό Χλωμό, ενώ στα δεξιά, στη λεγόμενη ”κρήνη του Σίντσικα”, ο έμπιστος του Ανδρούτσου Χρήστος Κοσμάς Σουλιώτης.
Ο Ανδρούτσος ανέλαβε ο ίδιος να πολεμήσει από το χάνι. Τότε έκανε κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο.
Ο Ανδρούτσος ανέλαβε ο ίδιος να πολεμήσει από το χάνι. Τότε έκανε κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο.
Μην θέλοντας να επιβληθεί σε κανέναν, αλλά ζητώντας ουσιαστικά εθελοντές – συμπολεμιστές, φώναξε : ”Παιδιά όποιος θέλει να με ακολουθήσει, ας πιαστεί στο χορό” και άρχισε να τραγουδάει το γνωστό κλέφτικο ”Κάτω στου Βάλτου τα Χωριά”.
Πρώτος πιάστηκε δίπλα του ο Γκούρας, ακολούθησε ο πιστός του σύντροφος Τουρκαλβανός Γκίκας Μουσταφάς, ακολούθησαν οι αξιωματικοί Παπαντρέας, Τράκας, Μάρος, Βουντούνης, Γοβγίνας, Καπλάνης κ.ά. Συνολικά 117 πιάστηκαν σ’ αυτό τον αλλόκοτο χορό…
Όλοι αυτοί μπήκαν στο χάνι, έκλεισαν πρόχειρα τις πόρτες και άνοιξαν πολεμίστρες. Ο έφορος Σαλώνων Αναγνώστης Κεχαγιάς, μόλις που πρόλαβε να τους μεταφέρει πολεμοφόδια, καθώς ήδη οι Τούρκοι είχαν φτάσει.
Πρώτος πιάστηκε δίπλα του ο Γκούρας, ακολούθησε ο πιστός του σύντροφος Τουρκαλβανός Γκίκας Μουσταφάς, ακολούθησαν οι αξιωματικοί Παπαντρέας, Τράκας, Μάρος, Βουντούνης, Γοβγίνας, Καπλάνης κ.ά. Συνολικά 117 πιάστηκαν σ’ αυτό τον αλλόκοτο χορό…
Όλοι αυτοί μπήκαν στο χάνι, έκλεισαν πρόχειρα τις πόρτες και άνοιξαν πολεμίστρες. Ο έφορος Σαλώνων Αναγνώστης Κεχαγιάς, μόλις που πρόλαβε να τους μεταφέρει πολεμοφόδια, καθώς ήδη οι Τούρκοι είχαν φτάσει.
Ο Ομέρ Βρυώνης, ασχολήθηκε αρχικά με όσους βρίσκονταν έξω απ’ το χάνι. Στέλνοντας ισχυρές δυνάμεις εναντίον τους, ανάγκασε τους Έλληνες να φύγουν προς τα ορεινά μέρη. Η αντίσταση που προέβαλλαν, κάμφθηκε από τους πολύ περισσότερους αριθμητικά Τούρκους.
Έτσι, έφτασε η ώρα της αλήθειας… Οδυσσέας Ανδρούτσος εναντίον Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς!
Έτσι, έφτασε η ώρα της αλήθειας… Οδυσσέας Ανδρούτσος εναντίον Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς!
Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΑΧΗ – ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΒΑΤΕΡΛΟ
Ο Ομέρ Βρυώνης, έστειλε έναν έφιππο δερβίση (Τούρκο ιερωμένο), να επαναλάβει τις προτάσεις για σύμπραξη στον Ανδρούτσο. Ο Ανδρούτσος τον ρώτησε: ”Πού πας ωρέ Τούρκο” ; ”Να υποτάξω ή να σφάξω απίστους”, απάντησε εκείνος. Ένας πυροβολισμός του Ανδρούτσου (ή του Γκίκα Μουσταφά σύμφωνα με άλλες πήγες) έριξε τον δερβίση νεκρό.
Οι Αλβανοί που παρακολουθούσαν τη σκηνή, όρμησαν μαινόμενοι στο χάνι. Τελικά, τα συντονισμένα πυρά των υπερασπιστών του,τους αποδεκάτισαν.
Ο Ομέρ Βρυώνης εκνευρισμένος, διέταξε νέα επίθεση, πιο οργανωμένη αυτή τη φορά, Κάποιοι από τους άντρες του, κρατούσαν και τσεκούρια για να γκρεμίσουν τους τοίχους του πανδοχείου. Νέα σκληρή μάχη, αμυνόμενοι ηρωικά οι Έλληνες κατάφεραν να την αναχαιτίσουν. Έξαλλος ο Ομέρ Βρυώνης, έταξε μεγάλη αμοιβή σε όποιους έμπαιναν πρώτοι στο χάνι. Ήταν νωρίς το απόγευμα όταν ξεκίνησαν νέες, ορμητικές επιθέσεις, που όμως αποκρούστηκαν. Κατά τη δύση του ήλιου, ο Ομέρ Βρυώνης βλέποντας ότι έχει χάσει πολλούς άντρες, διέταξε να φέρουν πυροβόλα από την Λαμία για να ισοπεδώσουν το χάνι.
Έβαλε φρουρούς γύρω απ’ αυτό και περίμενε…
Ο ευφυής Ανδρούτσος, κατάλαβε τις προθέσεις του Αλβανού και γνώριζε ότι αν ερχόταν τα κανόνια απ’ τη Λαμία αυτός και οι συμπολεμιστές του, δεν είχαν καμία τύχη. Μάλιστα τα πυρομαχικά τους, είχαν τελειώσει. Τη νύχτα, αφαιρέθηκε ένα μέρος από τους πλίνθους της ανατολικής πλευράς. Οι έξι Έλληνες νεκροί της πολύωρης μάχης, θάφτηκαν πρόχειρα σε μια γωνιά του κτιρίου. Στις 2.00 π.μ., έδωσε εντολή αναχώρησης.
Οι ηρωικοί μαχητές, περνώντας από ένα σπαρμένο χωράφι όπου υπήρχε κάλυψη και μέσα σχεδόν απ’ τους Τούρκους φρουρούς που αιφνιδιάστηκαν και όταν άρχισαν να πυροβολούν ήταν αργά, έφτασαν τρέχοντας στο Χλωμό όπου συναντήθηκαν με τον Απόστολο Γουβέλη, τον Παπακώστα και τους άντρες τους.
Η μάχη στο χάνι της Γραβιάς είχε τελειώσει.
Απολογισμός: 6 Έλληνες νεκροί, όπως αναφέραμε, 300 Τούρκοι νεκροί και 600 τραυματίες.
Οι Αλβανοί που παρακολουθούσαν τη σκηνή, όρμησαν μαινόμενοι στο χάνι. Τελικά, τα συντονισμένα πυρά των υπερασπιστών του,τους αποδεκάτισαν.
Ο Ομέρ Βρυώνης εκνευρισμένος, διέταξε νέα επίθεση, πιο οργανωμένη αυτή τη φορά, Κάποιοι από τους άντρες του, κρατούσαν και τσεκούρια για να γκρεμίσουν τους τοίχους του πανδοχείου. Νέα σκληρή μάχη, αμυνόμενοι ηρωικά οι Έλληνες κατάφεραν να την αναχαιτίσουν. Έξαλλος ο Ομέρ Βρυώνης, έταξε μεγάλη αμοιβή σε όποιους έμπαιναν πρώτοι στο χάνι. Ήταν νωρίς το απόγευμα όταν ξεκίνησαν νέες, ορμητικές επιθέσεις, που όμως αποκρούστηκαν. Κατά τη δύση του ήλιου, ο Ομέρ Βρυώνης βλέποντας ότι έχει χάσει πολλούς άντρες, διέταξε να φέρουν πυροβόλα από την Λαμία για να ισοπεδώσουν το χάνι.
Έβαλε φρουρούς γύρω απ’ αυτό και περίμενε…
Ο ευφυής Ανδρούτσος, κατάλαβε τις προθέσεις του Αλβανού και γνώριζε ότι αν ερχόταν τα κανόνια απ’ τη Λαμία αυτός και οι συμπολεμιστές του, δεν είχαν καμία τύχη. Μάλιστα τα πυρομαχικά τους, είχαν τελειώσει. Τη νύχτα, αφαιρέθηκε ένα μέρος από τους πλίνθους της ανατολικής πλευράς. Οι έξι Έλληνες νεκροί της πολύωρης μάχης, θάφτηκαν πρόχειρα σε μια γωνιά του κτιρίου. Στις 2.00 π.μ., έδωσε εντολή αναχώρησης.
Οι ηρωικοί μαχητές, περνώντας από ένα σπαρμένο χωράφι όπου υπήρχε κάλυψη και μέσα σχεδόν απ’ τους Τούρκους φρουρούς που αιφνιδιάστηκαν και όταν άρχισαν να πυροβολούν ήταν αργά, έφτασαν τρέχοντας στο Χλωμό όπου συναντήθηκαν με τον Απόστολο Γουβέλη, τον Παπακώστα και τους άντρες τους.
Η μάχη στο χάνι της Γραβιάς είχε τελειώσει.
Απολογισμός: 6 Έλληνες νεκροί, όπως αναφέραμε, 300 Τούρκοι νεκροί και 600 τραυματίες.
ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥ ΟΜΕΡ ΒΡΥΩΝΗ – Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΙΚΗΣ
Ο Ομέρ Βρυώνης, έκανε μια σειρά από λάθη που αποδείχτηκαν μοιραία γι’ αυτόν:
i)Υποτίμησε τις ελληνικές δυνάμεις αλλά και την ίδια την Επανάσταση που είχε ”φουντώσει” για τα καλά, πιστεύοντας ότι είναι μια συνηθισμένη μικρή ανταρσία.
ii)Πίστεψε ότι θα έπειθε τον Ανδρούτσο να συνεργαστεί μαζί του. Δεν τον ήξερε όμως τόσο καλά όσο νόμιζε…
iii)Δεν χρησιμοποίησe, από την αρχή το πυροβολικό στη μάχη στη Γραβιά. Αυτό ήταν και το σοβαρότερο λάθος του.
Ο Τουρκαλβανός πασάς, έκανε μέρες να συνέλθει από το ”βατερλό” του στη Γραβιά. Αποφάσισε πρώτα να εξουδετερώσει όλους τους ”θύλακες αντίστασης”, όπως θα έλεγε ένας στρατιωτικός σήμερα, στην Ανατολική Στερεά και έπειτα να κατευθυνθεί στον Μοριά. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους Έλληνες, να μπορέσουν να εδραιώσουν την Επανάσταση στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσουν τον αγώνα και στη Δυτική Στερεά, έχοντας πλέον αναπτερωμένο ηθικό.
i)Υποτίμησε τις ελληνικές δυνάμεις αλλά και την ίδια την Επανάσταση που είχε ”φουντώσει” για τα καλά, πιστεύοντας ότι είναι μια συνηθισμένη μικρή ανταρσία.
ii)Πίστεψε ότι θα έπειθε τον Ανδρούτσο να συνεργαστεί μαζί του. Δεν τον ήξερε όμως τόσο καλά όσο νόμιζε…
iii)Δεν χρησιμοποίησe, από την αρχή το πυροβολικό στη μάχη στη Γραβιά. Αυτό ήταν και το σοβαρότερο λάθος του.
Ο Τουρκαλβανός πασάς, έκανε μέρες να συνέλθει από το ”βατερλό” του στη Γραβιά. Αποφάσισε πρώτα να εξουδετερώσει όλους τους ”θύλακες αντίστασης”, όπως θα έλεγε ένας στρατιωτικός σήμερα, στην Ανατολική Στερεά και έπειτα να κατευθυνθεί στον Μοριά. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους Έλληνες, να μπορέσουν να εδραιώσουν την Επανάσταση στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσουν τον αγώνα και στη Δυτική Στερεά, έχοντας πλέον αναπτερωμένο ηθικό.
Πολύτιμα στοιχεία για το άρθρο αυτό, αντλήσαμε από το εξαιρετικό βιβλίο του Νίκου Γιαννόπουλου ”1821, Οι Μάχες των Ελλήνων για την Ελευθερία”, εκδ. HISTORICAL QUEST,2016.
