Η Παναγία μάνα των Μοναχών

Η προστάτιδα των μοναχών

«Βασίλισσα», «Προνοητής», «Ιατρός», «Τροφεύς» είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που προσδίδουν στην Υπεραγία Θεοτόκο, τη «Μητέρα» τους όπως την αποκαλούν και την αισθάνονται οι καλόγεροι στο «Περιβόλι της Παναγιάς», το Άγιον Όρος.

Είναι άλλωστε στον Κανόνα κάθε μοναχού να μαθαίνει απ’ έξω και να απαγγέλλει πολλές φορές την ημέρα τους Χαιρετισμούς της Υπεραγίας Θεοτόκου. Όταν το κάνουν αυτό, αισθάνονται –και το λένε με πλατύ χαμόγελο στο πρόσωπό τους– σαν να «προσφέρουν λουλούδια στη μητέρα τους».

Η Μητέρα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού είναι η πρώτη γυναίκα που πάτησε στο Άγιον Όρος. Από τότε το έθεσε υπό την προστασία Της και το φωτίζει με τη χάρη Της. Δίνει δύναμη στον κάθε μονάχο για να αντέξει τις κακουχίες, και στο πέρασμα των αιώνων εμφανίστηκε αρκετές φορές σε κάποιους καλόγερους –και όχι μόνο–, οι οποίοι με ευλάβεια και ανείπωτη συγκίνηση υπάκουσαν στο θέλημά Της. Τελευταίος αγιορείτης μοναχός ο οποίος είπε πολλές φορές ότι είδε μπροστά του την Παναγία, ήταν ο Άγιος Παΐσιος.

.

Η παράδοση για την Παναγία και το Άγιον Όρος
Σύμφωνα με την παράδοση –η οποία αναφέρεται και σε δύο κώδικες της Λαυριωτικής Βιβλιοθήκης (Λ΄ 66 και
Ι΄ 31)–, όταν μετά τη Σταύρωση του Κυρίου οι Απόστολοι έβαλαν κλήρο για το πού θα πάνε να κηρύξουν το Ευαγγέλιο, συμμετείχε και η Παναγία, στην οποία κληρώθηκε η περιοχή της Ιβηρίας. Όταν ετοιμάστηκε να ξεκινήσει, παρουσιάστηκε ο αρχάγγελος Γαβριήλ και Της είπε ότι ο Ιησούς Χριστός προστάζει να μην εγκαταλείψει την Ιερουσαλήμ και ότι ο τόπος που θα Της ανήκει θα είναι η χερσόνησος του όρους Άθως της Μακεδονίας, η οποία θα φωτιστεί από το πρόσωπό Της.

Όταν η Θεοτόκος, μαζί με τον ευαγγελιστή Ιωάννη, έφτασε στο λιμένα του Κλήμεντος, στη χερσόνησο του Άθω, μεγάλη κραυγή άκουσαν οι εκεί διαμένοντες ειδωλολάτρες, η οποία τους ζήτησε να προϋπαντήσουν τη Μαρία, τη Μητέρα του μεγάλου Θεού. Όλοι έτρεξαν στο λιμάνι, και η Θεοτόκος, αν και Εβραία, τους μίλησε στην ελληνική γλώσσα.

Στη συνέχεια η Παναγία ζήτησε από τον Υιό Της να μην κρίνει κατά τη Δευτέρα Παρουσία όσους θεοσεβούμενους ανθρώπους ζήσουν εκεί, αφού Εκείνη θα εγγυηθεί για τη σωτηρία τους. Αυτό πιστεύουν σήμερα βιωματικά οι καλόγεροι του Αγίου Όρους, ότι δηλαδή θα σωθούν με τις εγγυήσεις της Παναγίας.

Όπως αναφέρει ακόμα η παράδοση –και βεβαιώνει και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ο εκ Θεσσαλονίκης–, τον 6ο αιώνα μ.Χ. ο πρώτος ερημίτης στο Άγιον Όρος, ο Άγιος Πέτρος ο Αθωνίτης, είδε την Παναγία και του είπε ότι είναι η εγγυήτρια για τους μοναχούς του ιερού βουνού.

Η Παναγία εμφανίστηκε και σε μια αριστοκράτισσα ονόματι Μάρω –για πολλούς η χριστιανή Σέρβα μητριά του Μωάμεθ του Πορθητή (στη φωτ. αριστερά η Μάρω ή Μάρα Μπράνκοβιτς σε εικόνα της Μονής Εσφιγμένου)–, η οποία επισκέφθηκε το Άγιον Όρος μετά την Άλωση της Πόλης φέρνοντας τα δώρα των τριών μάγων στον γεννηθέντα στη Βηθλεέμ Ιησού Χριστό. Η Μάρω με τη συνοδεία της σταμάτησε στον αρσανά (λιμάνι) της μονής του Αγίου Παύλου, κι ενώ ανέβαινε προς το μοναστήρι, εμφανίστηκε μπροστά της η Παναγία και της είπε: «Εδώ είμαι βασίλισσα εγώ. Άφησε τα δώρα και φύγε». Στο σημείο αυτό υπάρχει και σήμερα ένα προσκυνητάρι (εκκλησάκι).

Η Παναγία η Πορταΐτισσα
Κάθε μοναστήρι του Αγίου Όρους έχει θαυματουργές εικόνες της Παναγίας. Κάποιες από αυτές έφτασαν στο ιερό βουνό μόνες τους, συνήθως μέσω θαλάσσης, και άλλες είναι αχειροποίητες. Καλόγεροι έφτιαχναν σανίδια στο μέγεθος και στις διαστάσεις εικόνας και τα άφηναν στην εκκλησία, προσευχόμενοι, για να δουν ποιου αγίου τη μορφή θα πάρει. Σε κάποια αποτυπωνόταν η εικόνα της Παναγίας κι έτσι φτιάχτηκαν αχειροποίητες εικόνας της Υπεραγίας Θεοτόκου. Μια τέτοια εικόνα υπάρχει στη ρουμανική σκήτη του Τιμίου Προδρόμου.

Η πιο επιβλητική, σημαντική και θαυματουργή εικόνα της Παναγίας στο Άγιον Όρος είναι της Παναγίας της Πορταΐτισσας στη μονή Ιβήρων, η οποία είναι συνδεδεμένη με πολλές παραδόσεις.

Ειδικότερα, σύμφωνα με την παράδοση, γύρω στο 1.000 μ.Χ. οι μοναχοί στην Ιβήρων για μέρες έβλεπαν ένα φως μέσα στη θάλασσα. Κάποια στιγμή ακούστηκε μια φωνή η οποία τους είπε ότι μόνο ο ασκητής Γαβριήλ –ο μετέπειτα Όσιος Γαβριήλ– μπορεί να πάρει από τη θάλασσα την εικόνα, από την οποία πήγαζε το φως. Ο Όσιος Γαβριήλ περπάτησε σαν τον Χριστό πάνω στα κύματα και έφερε την εικόνα στο μοναστήρι. Οι καλόγεροι την έβαζαν στην εκκλησία της μονής, αλλά το πρωί την έβρισκαν στην πύλη του μοναστηριού, κάτι που επαναλήφθηκε για τρεις μέρες. Το τρίτο βράδυ η Παναγία είπε στον ηγούμενο: «Εγώ φυλάω τη μονή και γι’ αυτό πρέπει να βρίσκομαι στην πόρτα» κι έτσι οι καλόγεροι έβαλαν την εικόνα σε παρεκκλήσι που έχτισαν στην πύλη του μοναστηριού.

Η εικόνα της Παναγίας της Πορταΐτισσας

Η εικόνα της Παναγίας Πορταΐτισσας δεν έχει φύγει ποτέ από το Άγιον Όρος, αφού η Παναγία είπε στον ηγούμενο ότι όπως ήρθε διά θαλάσσης, κάποια στιγμή έτσι θα φύγει και τότε θα πρέπει να το εγκαταλείψουν όλοι οι καλόγεροι, διότι θα καταστραφεί. Έτσι, οι μοναχοί της Ιβήρων δεν έβγαλαν την εικόνα ποτέ από το ιερό βουνό.

Η παράδοση λέει ακόμα ότι όταν επιτέθηκαν στη μονή Ιβήρων Σαρακηνοί κουρσάροι και ο αρχηγός τους έμαθε για τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Πορταΐτισσας, έβγαλε το μαχαίρι του και το κάρφωσε στο πρόσωπό Της, στο σαγόνι Της. Από το σημείο έτρεξε αίμα και από τότε έγινε Χριστιανός ο Σαρακηνός πειρατής.

Το «Άξιον Εστί»
Πολύ γνωστή είναι και η εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστί», η οποία φυλάσσεται στην πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, τις Καρυές, στο Πρωτάτο.

Η συγκεκριμένη εικόνα δεν είναι Αχειροποίητος, αφού κατασκευάστηκε σε ένα κελί του Αγίου Όρους, στην περιοχή Καψάλα. Κάποια στιγμή ένας καλόγερος του κελιού είδε έναν άλλον, άγνωστό του, καλόγερο, ο οποίος κοιτούσε την εικόνα κι έψαλλε έναν παράξενο ύμνο.

Όταν ο πρώτος ρώτησε τι ψάλλει, ο άγνωστος καλόγερος απάντησε ότι «εμείς αυτό ψάλλουμε στον ουρανό για την Παναγία». Ύστερα χάραξε τα λόγια του παράξενου αυτού ύμνου, το «Άξιον Εστί», σε ένα κεραμίδι κι εξαφανίστηκε.

Η παράδοση αναφέρει ότι ο παράξενος καλόγερος ήταν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και από τότε ο ύμνος «Άξιον Εστί» ψάλλεται σε κάθε Θεία Λειτουργία.

Η πανήγυρις στη μονή Ιβήρων
Μόνο στη μονή Ιβήρων και στις Καρυές από ολόκληρο το Άγιον Όρος υπάρχουν καθολικά (εκκλησίες) αφιερωμένες αποκλειστικά στην Υπεραγία Θεοτόκο.

Η μεγάλη πανήγυρις το απόγευμα της παραμονής του Δεκαπενταύγουστου –το απόγευμα της 27ης Αυγούστου, αφού το Άγιον Όρος ακολουθεί το παλιό ημερολόγιο– στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» γίνεται στη μονή Ιβήρων, την οποία επισκέπτονται κάθε χρόνο εκείνη την ημέρα περίπου 1.500 άτομα.

Με την παρουσία μητροπολιτών η πανήγυρις ξεκινάει με παράκληση στο παρεκκλήσι της Παναγίας Πορταΐτισσας, προκειμένου η Θεοτόκος να επιτρέψει να βγάλουν την εικόνα Της από το σημείο (το θρόνο Της).

Στη συνέχεια γίνεται η λιτάνευση της εικόνας, μέχρι να φτάσει η πομπή στο ναό της μονής όπου τοποθετούν την εικόνα σε ένα προσκυνητάρι και ξεκινάει μια πολύωρη αγρυπνία. Κατά τη διάρκεια της λιτανείας αλλά και μέσα στο ναό, πάνω από την εικόνα της Παναγίας Πορταΐτισσας οι καλόγεροι τοποθετούν την «ουρανεία», κάτι που μοιάζει με κεντητή ομπρέλα.

Το ίδιο βράδυ σε όλα τα μοναστήρια του Αγίου Όρους τελείται πολύωρη αγρυπνία –που διαρκεί περίπου 10-12 ώρες– προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου, της Μητέρας τους, της Μητέρας, Προστάτιδας και Παρηγοριάς όλου του κόσμου!

Ρωμανός Κοντογιαννίδης