Αυστραλία, νοτιοανατολική
Ασία, Θιβέτ και Ιαπωνία. Οι σαμάνοι, άνδρες και γυναίκες, είναι θεραπευτές, μάντεις και οραματιστές. Επικοινωνούν με τον κόσμο των θεοτήτων και των πνευμάτων. Το κορμί τους μπορεί να μένει πίσω καθώς κινούνται σε αλλαγμένες καταστάσεις συνείδησης και μπορούν να πετούν σε μη γήινα πεδία.
Είναι ποιητές, ποιήτριες και τραγουδιστές. Γνωρίζουν τους τρόπους των φυτών, των ζώων, και των στοιχείων. Πάνω από όλα είναι κύριοι της έκστασης. Ο Mircea Eliade, ιστορικός των θρησκειών, από τους πιο έγκυρους μελετητές, ορίζει την παράδοση αυτή ως σύστημα «αρχαϊκών τεχνικών έκστασης».
Ο σαμάνος ειδικεύεται στην ύπνωση, κατά την διάρκεια της οποίας πιστεύεται ότι φεύγει από το σώμα του και ανεβαίνει στον ουρανό ή κατεβαίνει στον κάτω κόσμο, και φέρνει πίσω πληροφορίες ή θεραπεία. Κατά τις σαμανιστικές αντιλήψεις, η μεγάλη πλειονότητα των ασθενειών οφείλεται σε δύο πνευματικά αίτια: α) τη φυγή της ψυχής ή, β) την εισαγωγή στο σώμα μαγικών αντικειμένων.
Στην πρώτη περίπτωση, ο σαμάνος καλείται να ανέβει στον ουρανό ή να κατέβει στον Άδη για να επαναφέρει την ψυχή του ασθενούς την οποία, τις περισσότερες φορές, έχει κλέψει ένας νεκρός. Πρόκειται για το σαμανιστικό-εκστατικό ταξίδι προς τον ουρανό. Οι σαμάνοι πετάνε όπως τα πουλιά.
Στη δεύτερη περίπτωση ασθένειας, δηλαδή εκείνων που οφείλονται σε εισαγωγή μαγικών αντικειμένων στο σώμα του ασθενούς, ο σαμάνος απομυζά από την επιδερμίδα του αρρώστου το μαγικό αντικείμενο που έβαλαν τα «κακά πνεύματα» μέσα του. Και στις δύο περιπτώσεις είναι απαραίτητη για τη διάγνωση και τη θεραπεία, η εκστατική εμπειρία του σαμάνου.
Ο σαμανισμός, από μια άποψη, επιζητά την οικοδόμηση ενός «περάσματος» προς τον Άλλο Κόσμο, και συνεπώς την κατάργηση των επιπέδων (γήινο-θεϊκό) που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη κατάσταση μετά την «Πτώση». Το πέρασμα αυτό ως «Κλίμαξ» υπάρχει στα ορφικά, μιθραϊκά, χριστιανικά κλπ μυστήρια. Πολύ σημαντική είναι η διαδικασία της μύησης του σαμάνου. Η δοκιμασία αυτή προϋποθέτει ιδιαίτερο θάρρος αφού οι συναντήσεις με τις αόρατες οντότητες είναι συχνά επώδυνες και τρομακτικές.
Οι περισσότεροι δυτικοί άνθρωποι βλέπουν το ταξίδι αυτό με μεταφορικό τρόπο, και θεωρούν ότι τα πλάσματα που τους παρουσιάζονται δεν αποτελούν αυθύπαρκτα όντα αλλά μορφές που προέρχονται από το υποσυνείδητο. Στο ταξίδι οι σαμάνοι αποκτούν πολύτιμες πληροφορίες και τη δύναμη να θεραπεύουν. Κατά τη διάρκειά του μπορούν να επικοινωνήσουν τηλεπαθητικά με ανθρώπους που βρίσκονται μακριά, όπως επίσης να προβλέψουν το μέλλον.
Οι τεχνικές που χρησιμοποιούν για να πετύχουν την αλλαγμένη κατάσταση συνείδησης, ποικίλλουν από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή. Ένας τρόπος είναι το συνεχές κτύπημα του τύμπανου, άλλες μέθοδοι είναι ο διαλογισμός, η νηστεία, ο χορός αλλά και η λήψη ψυχοτροπικών φυτών. Όσον αφορά το κτύπημα του τύμπανου, κατά τους φυσικούς, δημιουργούνται ηχητικά κύματα που βοηθούν την ανύψωση.
Ο σαμανισμός θεωρείται ως η αρχαιότερη θρησκεία στον πλανήτη. Σε κάποιες φυλές της Αμερικής άφηναν το αγόρι (12-13 ετών), που έμελλε να γίνει σαμάνος, μόνο του στη φύση για λίγε ημέρες μέχρι να λάβει κάποιο σημαντικό όνειρο ή οπτασία. Τότε ένα πνεύμα θα μπορούσε να επισκεφθεί το αγόρι και να του δώσει θεραπευτική δύναμη. Στους Εσκιμώους επίσης άφηναν τον υποψήφιο σαμάνο μέσα στο παγόσπιτο χωρίς τροφή, έως ότου έπεφτε σε κατάσταση ημιθανή και τότε του ερχόταν κάποιο όραμα.
Οι υποψήφιοι σαμάνοι ένοιωθαν πολλές φορές ένα φως στο σώμα τους, στο κέντρο του κεφαλιού τους. Λένε λοιπόν οι μελετητές: Γιατί να μην υπήρχαν και στον ελλαδικό χώρο; Οι παλαιότερες δοξασίες και πρακτικές ηλικίας πολλών χιλιάδων ετών ριζώνουν στις πανάρχαιες σαμανικές παραδόσεις. Μυούσαν τους ανθρώπους στην ιερότητα του περιβάλλοντος και διήγειραν στο κάθε άτομο χωριστά, την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης για τα δρώμενα της φύσης.
Η συγκεκριμένη αυτή χθόνια θρησκευτική παράδοση κυριαρχούσε σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο μέχρι την κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού γύρω στα 1200 π.Χ. Κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η πλήρης μυστική ταύτιση της φύσης με τη Μεγάλη Μητέρα.
Εξάλλου, υποστηρίζεται ότι σε ορισμένα μέρη του κόσμου οι σαμάν ήταν, αρχικά, γένους θηλυκού. Πολλοί ερευνητές και ερευνήτριες δέχονται ότι κατά την προϊστορική εποχή η κύρια μορφή της θρησκείας ήταν η Μεγάλη Θεά, η Μητέρα Φύση.
Στην πατριαρχική αρχαία Ελλάδα μπορούμε να ανιχνεύσουμε στοιχεία που παραπέμπουν στο σαμανισμό.
Η Μαντική είναι κοινό στοιχείο και στις δύο παραδόσεις. Η εκστατική προφητεία πχ τηςΠυθίας που ερχόταν σε επαφή με το θείον, μπορεί εύκολα να παραλληλιστεί με την επικοινωνία την γηγενών με τα πνεύματα και τις θεότητες..
Η ιερή μανία που καταλάμβανε τις Μαινάδες έχει επίσης κοινά σημεία με τη σαμανική έκσταση.
Παρόμοια ιερή μανία καταλάμβανε, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, τους ποιητές και τις ποιήτριες που συνέθεταν τα έργα τους υπό την επήρεια της Μούσας, όπως οι γηγενείς διδάσκονταν τα μαγικά τους τραγούδια από τα πνεύματα.
Η σαμανιστικκή χρήση των ονείρων συναντάται στα αρχαία Ασκληπιεία στη μέθοδο της εγκοίμησης, με την οποία τα άρρωστα άτομα αντλούσαν πληροφορίες για τη θεραπεία τους. Την ιδιαίτερη σημασία που έχουν τα φυτά στις γηγενείς παραδόσεις συναντάμε και στην ελληνική αρχαιότητα. Π.χ. η Πυθία μασούσε φύλλα δάφνης. Στην Κρήτη βλέπουμε την θεά να απεικονίζεται με παπαρούνες από τις οποίες παράγεται το όπιο.
Πρώτη περίπτωση αρχαίου Έλληνα σαμάνου είναι ο Άβαρις (μυητικό όνομα του Γκαίτε) ο Υπερβόρειος. Ο Άβαρις ήταν ιερέας του Απόλλωνα και ταξίδευε πάνω σε ένα χρυσό βέλος, «οϊστόν». Μπορούσε να επιβιώσει χωρίς τροφή, «ουδέν σιτεόμενος» κατά τον Ηρόδοτο. Έζησε τον 6ο π.Χ. αιώνα. Εξαφάνισε λοιμούς, προέβλεψε σεισμούς και δίδαξε την λατρεία του βόρειου θεού Απόλλωνα του οποίου ήταν ιερέας. Για τον Άβαρι τον Υπερβόρειο κάνει λόγο και ο Πυθαγόρας δίνοντας πληροφορίες για λαούς που κατείχαν την τέχνη του πετάγματος.
Λέγει: «Ο Υπερβόρειος Άβαρις είναι ένας ιπτάμενος θαυματοποιός που με το χρυσό μηρό του ενσαρκώνει τον Υπερβόρειο Απόλλωνα». Ένας άλλος σαμάνος, ο Αριστέας ο Προκοννήσιος διηγήθηκε σε ένα ποίημα, τα «Αριμάσπεια», τις εκστατικές του εμπειρίες. Η λέξη «Αριμάσπεια» μας παραπέμπει στους Αριμασπούς, φυλή στη βόρεια Ευρώπη. Έδρασε σαν ιεραπόστολος του Απόλλωνα αλλά κυρίως έμεινε γνωστός για την εκστατική του ικανότητα να στέλνει την ψυχή του σε άλλους τόπους. «Την ψυχή όταν εβούλετοεξειέναι».
Άλλος μεγάλος σαμάνος, ο Επιμενίδης από την Κνωσό, είναι γνωστός για την ικανότητά του να εξαγνίζει τα δεινά που έστελναν οι δαίμονες. Όταν ήταν ακόμη παιδί, έπεσε σε έκσταση σε ένα σπήλαιο από όπου συνήλθε μετά από 57 χρόνια. (Την πληροφορία έχουμε από τον Διογένη Λαέρτιο). Οι Αθηναίοι τον κάλεσαν, ως γνωστό, να πραγματοποιήσει τον καθαρμό της πόλης από το Κυλώνειο Άγος. Έγραψε πολλά έργα με κυριότερο όλων την «Θεογονία».
Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα ονόματα αρχαίων Ελλήνων σαμάνων. Εκείνο όμως που πρέπει να τονισθεί είναι ότι μια τεράστια πολιτιστική απόκλιση χωρίζει τον πρωτόγονο σαμάνο από τους Έλληνες σαμάνους, των οποίων κύριο χαρακτηριστικό είναι η κάθοδος στον Άδη για γνώση και κατανόηση του πεπρωμένους τους και όχι για να μιλήσουν με τα πνεύματα και να θεραπεύσουν ασθενείς. Η κάθοδος είχε και κάποιο άλλο νόημα.
Αποσκοπούσε στη συντριβή του κατώτερου εαυτού.
Παράδειγμα τέτοιων καθόδων έχουμε από τους Έλληνες ημίθεους (Οδυσσέα, Ηρακλή). Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, μέσα σε 1000 χρόνια (από την προϊστορία έως την ελληνιστική εποχή) είχε μετασχηματίσει τη σαμανική έκσταση σε «θεωρία» (=δράμα) των Νοητών και της Ειμαρμένης. Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, η Έκσταση είναι εκείνη με την οποία ο άνθρωπος, πρωτόγονος σαμάνος ή πλατωνικός φιλόσοφος, συνειδητοποιεί απόλυτα τη θέση του στον κόσμο και το Πεπρωμένο του. Κατά μία άποψη, η επιστήμη δεν έχει ακόμη κατορθώσει να φθάσει στο ύψος της αρχαίας γνώσης.
Οι μελετητές των αρχαίων παραδόσεων παρατηρούν ότι: πολλοί λευκοί και λευκές έχουν έντονη την πεποίθηση πως η γνωριμία με τις παλαιές παραδόσεις και η διάδοσή τους σε περισσότερο κόσμο μπορεί να ωφελήσει ολόκληρη την ανθρωπότητα. Επισημάνθηκε ακόμη ότι η στενή σχέση που έχουν οι σαμανιστικές θρησκείες με τη Γη, μπορεί να βοηθήσει του δυτικούς ανθρώπους να ξαναβρούν τη σύνδεσή τους με τη Φύση, με την ιερότητά της, και να σταματήσουν έτσι την ξέφρενη πορεία της οικολογικής καταστροφής.
Κλείνουμε με τα λόγια ενός Ινδού εκστατικού που λέει:
«Στη μέθη της έκστασης
ανεβήκαμε στο άρμα των ανέμων.
Σεις θνητοί δεν μπορείτε να διακρίνετε παρά μόνο το σώμα μας(…).
Ο εκστατικός είναι το άλογο του ανέμου, ο φίλος της θύελλας,
κι έχει κεντρισθεί από τους θεούς.»
