Το 1897, επικρατούσε
στην Κρήτη επαναστατικός αναβρασμός, κατά των κυρίαρχων Τούρκων. Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα εξεγείρεται υπέρ των Κρητικών και η «Εθνική Εταιρεία» (μυστικός σύλλογος με μεγαλοϊδεατικές τάσεις) πιέζει την κυβέρνηση Δηλιγιάννη να αναλάβει δράση. Η τελευταία στέλνει στρατιωτικό σώμα στην Κρήτη. Παράλληλα, οργανώνει για αντιπερισπασμό, εξεγέρσεις κατά των Τούρκων στην Ήπειρο και τη Μακεδονία.
Μονάδα πυροβολικού στην Ήπειρο
H κήρυξη του πολέμου
Η Τουρκία αντιδρά και απαιτεί την αποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων από την Κρήτη, απειλώντας με πόλεμο. Η ελληνική κυβέρνηση, μολονότι απροετοίμαστη για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, σηκώνει το γάντι. Η Τουρκία κηρύττει τον πόλεμο στις 5 Απριλίου 1897. Τα πλήθη στην Αθήνα κατευοδώνουν τους Έλληνες στρατιώτες, με την ευχή «στην Κωνσταντινούπολη».
Δυστυχώς, η έκβαση του πολέμου ήταν τέτοια, που πολύ σύντομα θα εύχονται οι Τούρκοι να μην μπουν τουλάχιστον στην Αθήνα. Η προέλαση των Τούρκων και οι πολεμικές αποζημιώσεις Ο τουρκικός στρατός, οργανωμένος από Γερμανούς αξιωματικούς, διέσπασε στην αρχή των επιχειρήσεων την ελληνική άμυνα στη Θεσσαλία, στην περιοχή της Μελούνας και κατέλαβε τον Τύρναβο και τη Λάρισα, χωρίς να συναντήσει αντίσταση.
Τις ημέρες που ακολούθησαν, οι Τούρκοι συνέχισαν την προέλαση και μετά τη μάχη στο Βελεστίνο κατέλαβαν τον Βόλο (26 Απριλίου), τον Δομοκό (5 Μαΐου) και έφθασαν στα πρόθυρα της Λαμίας, όπου τους σταμάτησε η παρέμβαση του τσάρου Νικόλαου Β’ που έπεισε τον σουλτάνο να σταματήσει τον πόλεμο. Η Μεγάλη Ιδέα είχε μετατραπεί σε μεγάλο όνειδος για τη χώρα.
Όνειδος στρατιωτικό, διπλωματικό και οικονομικό. Στις 8 Μαΐου 1897 υπογράφηκε στο χωριό Ταράτσα της Λαμίας πρωτόκολλο για κατάπαυση του πυρός. Η Ελλάδα κλήθηκε να πληρώσει πολεμική αποζημίωση στην Τουρκία, για καταστροφές που προξένησαν τα στρατεύματά της την πρώτη ημέρα του πολέμου, όταν και πέρασαν για λίγες ώρες τα ελληνοτουρκικά σύνορα.
Το ποσό της αποζημίωσης ορίστηκε σε 4.000.000 λίρες. Υπέρογκο, αν σκεφτούμε ότι το μόνο που πρόλαβαν να κάνουν οι Έλληνες στρατιώτες, ήταν να καταστρέψουν μερικές καλύβες. Τότε, η τουρκική κυβέρνηση δικαιολόγησε αυτό το ποσό, επειδή είχε υποβληθεί σε έξοδα προκειμένου να κινητοποιήσει τον στρατό της κατά της Ελλάδας! Η Υψηλή Πύλη μάλιστα, απαιτούσε άμεση καταβολή της αποζημίωσης. Η Ελλάδα ήταν ήδη χρεοκοπημένη από το 1893 και την τελευταία πρωθυπουργία του Χαρίλαου Τρικούπη. Τότε της επιβλήθηκε μερικός έλεγχος από τους ξένους πιστωτές της, που ήταν όμως τυπικός και χωρίς δυνατότητα ουσιαστικής παρέμβασης στα ελληνικά δημόσια οικονομικά. Τώρα όμως τα πράγματα έσφιξαν!
Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης.
Η νέα κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη, υποχρεώθηκε σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές της Ελλάδας, για επιπλέον δανεισμό (ενώ πριν τέσσερα χρόνια η τότε ελληνική κυβέρνηση τους είχε ήδη δηλώσει, ότι αδυνατεί να αποπληρώσει τα ήδη χρωστούμενα δάνεια). Οι διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης οδήγησαν στην επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ), για την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας, που να εξασφαλίζει στους πιστωτές την αποπληρωμή και των παλαιότερων, αλλά και των νέων δανείων τους.
Στις 28 Απριλίου 1898, μια διεθνής εξαμελής επιτροπή, ανέλαβε την οικονομική διοίκηση της χρεοκοπημένης χώρας. Αποτελούνταν από εκπροσώπους των ξένων τραπεζών, που είχαν δανείσει την Ελλάδα. Η πρώτη ενέργειά της, ήταν να δεσμεύσει τις βασικότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές, για την εξόφληση του χρέους. Οι ταπεινωτικοί όροι Έτσι, της εκχωρήθηκαν τα κρατικά μονοπώλια άλατος, σπίρτων, πετρελαίου, παιγνιόχαρτων, σμύριδας, τσιγαρόχαρτου, ο φόρος καπνού, τα τέλη χαρτοσήμου και οι δασμοί του τελωνείου Πειραιώς!
Παράλληλα, είχε κυρίαρχη γνώμη και για την έκδοση χρήματος, για τη σύναψη δανείων και γενικά για όλα σχεδόν τα δημοσιονομικά θέματα. Το πιο εντυπωσιακό ήταν, πως η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου έθεσε υπό τον πλήρη έλεγχό της και τις προσλήψεις, τις μεταθέσεις και προαγωγές των υπαλλήλων του στενού δημοσίου τομέα! Ουσιαστικά, η ελληνική κυβέρνηση λειτουργούσε ως εντολοδόχος της επιτροπής, μην έχοντας λόγο για οτιδήποτε. Σας θυμίζει κάτι; Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του βουλευτή Άρτας και πρώην υπουργού Οικονομικών, Κωνσταντίνου Καραπάνου:
«Μόνον εις τα ασιατικά έθνη, τα μη έχοντα την συναίσθησιν της εθνικότητος αυτών, και τα διεπόμενα υπό του θείου δικαίου, είναι δυνατή η επιβολή και λειτουργία ξενικού ελέγχου». Όταν λειτούργησε η Επιτροπή του Ελέγχου, οι Μεγάλες Δυνάμεις χορήγησαν νέο δάνειο 170.000.000 χρυσών φράγκων, ώστε η Ελλάδα να πληρώσει την πολεμική αποζημίωση στην Τουρκία, για την πολεμική της ήττα, να αντιμετωπίσει το τρέχον υψηλό της έλλειμμα και ουσιαστικά από τότε, να μετατραπεί και επίσημα σε υποχείριο των δανειστών της. Οποιαδήποτε ομοιότητα με τη σημερινή πραγματικότητα είναι τυχαία και πέραν των προθέσεων του ιστορικού.
Εκτός αν πιστεύετε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται…
του Νίκου Γιαννόπουλου
ιστορικός
