Παναγία Τήνου: Το σπίτι της Μεγαλόχαρης

Μολονότι έχει μοναδικά χαρακτηριστικά σε σχέση με τα άλλα κυκλαδίτικα νησιά,

Ολα ξεκίνησαν λίγο μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης στον Μοριά. Μια μοναχή της Μονής της Κοιμήσεως του Κεχροβουνίου στην Τήνο, η Πελαγία, αφηγείται στον τότε μητροπολίτη τις θεϊκές οπτασίες της που έκαναν λόγο για μια θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που βρισκόταν θαμμένη στα έγκατα του νησιού. Με τη συνδρομή των ντόπιων ξεκίνησαν οι έρευνες στον χώρο που είχε υποδείξει στο όραμα η Παναγία, αλλά αποτέλεσμα δεν ήρθε άμεσα. Οι αρχικές ανασκαφές οδήγησαν στην εύρεση των θεμελίων ενός βυζαντινού ναού, αφιερωμένου στον Αγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, που φέρεται να είχε καταστραφεί σε κάποια από τις επιδρομές των Σαρακηνών. Ο Μητροπολίτης Γαβριήλ υπέδειξε να ξεκινήσει στον χώρο των ανασκαφών η ανέγερση νέου ναού, αυτήν τη φορά προς τιμήν της Θεοτόκου, ως Ζωοδόχου Πηγής, καθώς ένα ξεροπήγαδο που βρισκόταν στον χώρο άρχισε να αναβλύζει μεγάλες ποσότητες νερού.

Λίγες ημέρες μετά την έναρξη των εργασιών, η σκαπάνη ενός εργάτη προσκρούει σε ένα ξύλινο αντικείμενο. Το καθαρίζει από το χώμα με το νερό του πηγαδιού και είδε μπροστά του την εικόνα του Αρχαγγέλου Γαβριήλ με τον κρίνο. Το νέο κυκλοφόρησε άμεσα και οι προσπάθειες ανεύρεσης της εικόνας της Μεγαλόχαρης στα απομεινάρια του βυζαντινού ναού αναζωπυρώθηκαν. Λίγο αργότερα θα ερχόταν στο φως η εικόνα της Ευαγγελίστριαςπου συνδέθηκε όσο καμία με την πίστη του αναγεννημένου ελληνικού κράτους.

Η είδηση έγινε γνωστή όπου υπήρχε ελληνισμός και από την ημέρα που βρέθηκε η εικόνα (30/1/1823) χρειάστηκαν μόνο οκτώ χρόνια για να αναγερθεί ο ναός της Θεοτόκου, στη θέση που όλοι γνωρίζουμε. Χρηματικές συνεισφορές κατέφθαναν από παντού, καθώς οι νίκες στα μέτωπα του πολέμου συνδυάσθηκαν από πολλούς με την εύρεση της εικόνας. Οπλαρχηγοί της Επανάστασης πήγαν τα επόμενα χρόνια να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα ευχαριστώντας τη για τις επιτυχίες τους καθώς και για να ζητήσουν δύναμη να συνεχίσουν τον αγώνα. Ανάμεσά τους ο Κολοκοτρώνης -το δαχτυλίδι το οποίο της αφιέρωσε το 1838 φυλάσσεται μέσα στη θαυματουργή εικόνα- ο Μιαούλης, ο Νικηταράς και ο Μακρυγιάννης. Αργότερα και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, αρκετοί Ελληνες κάτοικοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατέθεταν τάματα ζητώντας την απελευθέρωση της περιοχής τους.

Συμβολή στην εκπαίδευση
Οι ντόπιοι, επίσης, πρόσφεραν με μεγάλη προθυμία εθελοντική εργασία στην ανέγερση του ναού για να δώσουν πνοή στο σχέδιο του αρχιτέκτονα Ευστράτιου του Σμυρναίου, το οποίο πήρε την τελική του μορφή το 1880.

Ενα από τα στοιχεία που δεν έχει τονισθεί ιδιαίτερα σχετικά με την πρώτη περίοδο λειτουργίας του συγκροτήματος που απαρτίζει σήμερα την Ευαγγελίστρια της Τήνου είναι η λειτουργία σχολείου εντός του συγκροτήματος, αλλά και η συμβολή του Ιδρύματος στον τομέα της εκπαίδευσης στην ελεύθερη Ελλάδα. Οι πρώτοι επίτροποι, κατά την περίοδο της ανέγερσης, θεώρησαν καθήκον τους να διαθέσουν μέρος των χρημάτων που περίσσευαν για την ανέγερση του ναού για κοινωφελείς σκοπούς.

Το 1824, έναν χρόνο μετά τη θεμελίωση του οικοδομήματος, οι ιστορικοί αναφέρουν ότι ξεκίνησε να λειτουργεί ελληνικό σχολείο. Το σημαντικότερο είναι ότι από τις έδρες του πέρασαν μερικοί από τους πλέον φωτισμένους δάσκαλους της εποχής που συνέδεσαν το όνομά τους με την Εθνική Παλιγγενεσία. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν ο διδάσκαλος και εισηγητής της αλληλοδιδακτικής μεθόδου Γεώργιος Κλεόβουλος ο Φιλιππουπολίτης, ο μεγάλος διδάσκαλος του Γένους Ανθιμος Γαζής και ο Ευστράτιος Πέτρου. Το εκπαιδευτικό προσωπικό αμειβόταν από το Ιδρυμα της Παναγίας της Τήνου, το οποίο το 1833 προχώρησε ένα βήμα παραπέρα σχεδιάζοντας τη δημιουργία πέντε Λυκείων σε Μοριά, Ρούμελη και Τήνο. Παράλληλα, το 1839 σημαντική είναι η οικονομική συμβολή του Ναού της Ευαγγελιστρίας στην Τήνο στη δημιουργία του πρώτου πανεπιστημίου αλλά και του θεσμού των υποτροφιών. Ξεκίνησαν δειλά το 1840 και κατοχυρώθηκαν νομικά το 1863, βοηθώντας μεταξύ άλλων να αναδειχθούν μερικές από τις μεγαλύτερες μορφές της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής τέχνης όπως ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Νικόλαος Γύζης, ο Γιαννούλης Χαλεπάς και ο Λάζαρος Σώχος, όλοι τους γεννημένοι στην Τήνο.

Σήμερα ο επισκέπτης του νησιού μπορεί να θαυμάσει έργα των παραπάνω στο Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών που δημιουργήθηκε από το Ιδρυμα της Παναγίας της Τήνου. Τα έργα είτε παραχωρήθηκαν από τους ίδιους ως ένδειξη ευχαριστίας για τις υποτροφίες είτε αγοράστηκαν από το Ιδρυμα στο πλαίσιο στήριξης του Μουσείου.

Στους νεότερους χρόνους, η Μεγαλόχαρη της Τήνου έχει συνδυάσει το όνομά της με τους αγώνες του έθνους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε όλους είναι γνωστό ότι η ένταξη της Ελλάδας στην εμπόλεμη ζώνη ξεκίνησε με τον τορπιλισμό της Ελλης ?αντικείμενα που ανασύρθηκαν από το καταδρομικό εκτίθενται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο εντός του συγκροτήματος του ναού? στο λιμάνι της Τήνου από ιταλικό υποβρύχιο τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 αλλά στους περισσότερους διαφεύγει ότι η Εκκλησία πρόσφερε σημαντική οικονομική ενίσχυση στον μετέπειτα αγώνα. Με ψήφισμά της η τότε επιτροπή διαχείρισης «εκχωρεί, μεταβιβάζει και θέτει εις την διάθεσιν του ηγήτορος της Πατρίδος όλα τα εν τω Ιδρύματι της Ευαγγελιστρίας υπάρχοντα και εις ανήκοντα αναθήματά της τιμαλφή αντικείμενα και κοσμήματα παντός είδους… μετά των του μαρμάρινου προσκυνηταρίου της Ιεράς Εικόνος χρυσών αφιερωμάτων… έτι δε και τα εν τω Αποθεματικώ Ταμείω ευρισκόμενα και μη εν κυκλοφορία αργυρά ελληνικά και ξένα νομίσματα…».

Τη μεταπολεμική περίοδο, η Παναγία της Τήνου εδραιώθηκε ακόμη περισσότερο ως ο κορυφαίος προσκυνηματικός προορισμός στον ελλαδικό χώρο. Τα τελευταία χρόνια υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο από την άνοιξη έως και τις αρχές του φθινοπώρου περίπου 1.500.000 άνθρωποι επισκέπτονται το νησί με τη συντριπτική πλειονότητα αυτών να κατευθύνονται προς τον ναό της Ευαγγελιστρίας. Ενας διαφορετικός από τα άλλα κυκλαδίτικα νησιά μικρόκοσμος έχει αναπτυχθεί στον κεντρικό δρόμο, την οδό Μεγαλόχαρης, που οδηγεί από το λιμάνι στο επιβλητικό ναό: Δεκάδες καταστήματα που προσφέρουν μεγάλη ποικιλία σε τάματα (τόσο σε παραστάσεις όσο και σε αξία) και λαμπάδες σε κάθε «μπόι». Εικόνα που ξενίζει ενδεχομένως τον ταξιδιώτη που επισκέπτεται πρώτη φορά την Τήνο, όπως άλλωστε και αυτή των πιστών που εκπληρώνουν το τάμα τους ανεβαίνοντας γονατιστοί τον ανηφορικό δρόμο. Ορισμένες φορές το εμπορικό στοιχείο επιβαρύνει το θρησκευτικό χρώμα, αλλά και πάλι δεν το υπερβαίνει, διότι η «φλόγα» των προσκυνητών είναι τέτοια που μπορεί και προσπερνά τέτοια φαινόμενα.

Η πίστη είναι η ουσία· οι μορφές μπορεί να μην είναι πάντα ιδανικές, εντούτοις η θαυματουργική δύναμη της εικόνας αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός και είναι χαρακτηριστικό ότι ο εκλιπών Αγιορείτης γέροντας Παΐσιος είχε πει ότι «αυτή η εικόνα είναι ζωντανή», με την έννοια ότι αντιλαμβάνεται τις δεήσεις των πιστών και ανταποκρίνεται. Πέρα από την ανακούφιση και τη στήριξη που προσφέρει στους πιστούς της, η Παναγία της Τήνου συνεχίζει ακόμη και σήμερα να ενισχύει μέσω του Ιδρύματος όλους αυτούς που έχουν ανάγκη και βοήθεια, είτε προέρχονται από την τοπική κοινωνία είτε σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας ή του πλανήτη. Τεράστια ποσά έχουν δαπανηθεί για την εκτέλεση πολεοδομικών έργων, ασφαλτοστρώσεις, ηλεκτροφωτισμοί και λοιπά δημόσια έργα εντός και εκτός πόλης, που έχουν συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη του νησιού, αλλά και τη συντήρηση της Φιλαρμονικής, Σχολών βυζαντινής μουσικής, αγιογραφίας και εκκλησιαστικών σχολών όπου νέοι από όλη την Ελλάδα καταφθάνουν για να γίνουν «ιεροσπουδαστές» και να εκκολαφθούν ως ιερείς.

Η Τήνος δεν είναι ασφαλώς το μοναδικό «στέκι» της Παναγίας, ούτε η εικόνα της περισσότερο θαυματουργή από κάποια άλλη. Απλώς, ιστορικοί, φυσικοί αλλά και μεταφυσικοί λόγοι έχουν βάλει τη δική τους σφραγίδα στην «ιεροποίηση» του κυκλαδίτικου νησιού.

Παναγία Τήνου
Οι πιστοί των αριθμών
3 παράλληλες συνεχόμενες θολοσκέπαστες στοές αποτελούν τον Κάτω Ναό (της Ευρέσεως), που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον Ναό της Ευαγγελιστρίας και ειναι το σημείο όπου βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα.

5 εκατ. ευρώ ετησιως είναι κατά μέσο όρο τα έσοδα του Ναού τα τελευταία χρόνια. Το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά εισπράξεις του παγκαριού και πωλήσεις ελαιολάδου, ενοίκια ακινήτων και εκποίηση τιμαλφών.
1.500.000 είναι οι τουρίστες που επισκέπτονται ετησίως την Τήνο από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο. Η μεγάλη πλειονότητα αφορά επισκέπτες του Ιερού Ναού της Ευαγγελιστρίας.
29 μέτρα είναι το ύψος του καμπαναριού του ναού. Το αρχικό ύψος του ήταν 34 μέτρα, αλλά ανακατασκευάστηκε για λόγους ασφαλείας, λόγω των ισχυρών ανέμων που πνέουν στο νησί.
3 αυθεντικές Χάρτες του Ρήγα Φεραίου που γράφηκε το 1797 σώζονται έως σήμερα και μία απο αυτές φυλάσσεται στην έκθεση εικόνων του Ναού.
3.000 ευρώ ετησίως χορηγεί το Ιδρυμα Παναγίας Τήνου στην Ακαδημία Αθηνών για τη βράβευση του καλύτερου θεολογικού έργου.
38.000 υπολογίζονται πως είναι οι βαπτίσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στον ναό της Ευαγγελιστρίας της Τήνου από το 1980.

Καθολική Εκκλησία
Υπολογίσιμη παρουσία

Παρότι το νησί αποτελεί ιερό τόπο της Ορθοδοξίας, ο Καθολικισμός, από τον Μεσαίωνα και μετά, υπάρχει για να υπενθυμίζει τους κατακτητές που πέρασαν από το νησί, αλλά και τα πολλαπλά «είδωλα» του θρησκεύειν. Προς το τέλος του 13ου αιώνα, αναφέρεται σε γραπτές πηγές το πρώτο όνομα του Λατίνου Επισκόπου Τήνου, ενώ σήμερα υπάρχουν 23 καθολικές ενορίες, τις οποίες εξυπηρετούν ποιμαντικά ντόπιοι ιερείς. Ο καθεδρικός ναός του νησιού βρίσκεται στο χωριό Ξυνάρα και είναι αφιερωμένος στην Παναγία του Ροδαρίου, με τους Καθολικούς του νησιού, να υπολογίζονται σε περίπου 3.000. Η παρουσία της Καθολικής Εκκλησίας στην πνευματική ζωή νησιού είναι -όπως και της Ορθόδοξης- έντονη. 

http://www.iellada.gr/